اهمیت تربیت
تربیت
1. اهمیت
انسان تربیت نشده (کافر) ذبیحه اش حرام است و نجس.
سگ تربیت شده (معلَّم) شکارش حلال است و پاک.
2. شرائط
- اتفاق نظر و تفاهم پدر و مادر و سایر مربیان
- بچه باید تکلیفش را بداند
- عدم اتفاق نظر، محیط ناآرامی را ایجاد نموده که منجربه کج خلقی و بهانه جوئی و عصبی شدن کودکان می گردد.
نکات مهم تربیتی:
1- رعایت نیازها و استعدادهای کودک
2- تهیه وسائل مفید فکر و علمی برای کودک مثل کارهای دستی، گردشهای علمی، فیلم های علمی، موزه ها، مسابقات، کتاب و کتابخانه
3- پرورش حس مسوولیت در کودک، در نتیجه: پای بندی به قانون
4- همکاری و هماهنگی میان خانه، مسجد و مدرسه
در خانه سلامت جسم
درمسجد سلامت روح
در مدرسه علم و آگاهی
[اسلام و تربیت کودکان، ج2، ص 6].
3. زمان
دوران تربیت:
- از آغاز ولادت بلکه قبل از آن شروع می شود.[آئین تربیت]
قَالَ لُقْمَانُ لِابْنِهِ: "یا بُنَی إِنْ تَأَدَّبْتَ صَغِیراً انْتَفَعْتَ بِهِ کبِیراً"[تفسیرالقمی، ج2، ص164].
- تربیت ابتدائی به مراتب سهل تر از تغییر عادتهاست.
قَالَ أَمِیرُ الْمُؤمِنِینَ(ع):أصعب السیاسات نقل العادات[غررالحکم، ص322].
حضرت علی(ع)به فرزندش امام مجتبی(ع)فرمود:"
- قلب کودک همانند زمین بی گیاه است. هر چه بر او عرضه شود می پذیرد. به همین جهت من پیش از اینکه قلب تو سخت شود و دلت مشغول گردد به تأدیب تو اقدام نمودم"[.سائل، ج15، ص197 و آئین تربیت، 102].
قَالَ أَمِیرُ الْمُؤمِنِینَ(ع):أَوْرَدْتُ خِصَالًا مِنْهَا قَبْلَ أَنْ یعْجَلَ بِی أَجَلِی دُونَ أَنْ أُفْضِی إِلَیک بِمَا فِی نَفْسِی أَوْ أَنْ أُنْقَصَ فِی رَأْیی کمَا نُقِصْتُ فِی جِسْمِی أَوْ یسْبِقَنِی إِلَیک بَعْضُ غَلَبَاتِ الْهَوَی وَ فِتَنِ الدُّنْیا فَتَکونَ کالصَّعْبِ النَّفُورِ وَ إِنَّمَا قَلْبُ الْحَدَثِ کالْأَرْضِ الْخَالِیةِ مَا أُلْقِی فِیهَا مِنْ شَیءٍ قَبِلَتْهُ فَبَادَرْتُک بِالْأَدَبِ قَبْلَ أَنْ یقْسُوَا قَلْبُک وَ یشْتَغِلَ لُبُّک[نهج البلاغه، نامه 31].
الولد کودک، صفحه 6
سید سبع سنین
و خادم سبع سنین
و وزیر سبع سنین
-فان رضیت مکانفته لاحدی و عشرین، و الا فاضرب علی کتفه قد اعذرت الله فیه[کنز، 45338 و ج16. ص442].
4. مربی
1. اهمیت
نقش معلم
1- عمر بن عبدالعزیز و منع سب حضرت علی(ع)
انتخاب مربی :
- قَالَ أَمِیرُ الْمُؤمِنِینَ(ع):وَ لَقَدْ کنْتُ أَتَّبِعُهُ اتِّبَاعَ الْفَصِیلِ أَثَرَ أُمِّهِ یرْفَعُ لِی فِی کلِّ یوْمٍ مِنْ أَخْلَاقِهِ عَلَماً وَ یأْمُرُنِی بِالِاقْتِدَاءِ بِهِ[نهج البلاغه، خطبه 192].
شیخ مفید معلم سید رضی و سید مرتضی: یا شیخ علّمهما الفقه.
حدثنی فخار بن معد العلوی الموسوی رحمه الله قال: رأی المفید أبو عبد الله محمد بن النعمان الفقیه الإمام فی منامه کان فاطمة بنت
رسول الله (ص) دخلت علیه و هو فی مسجده بالکرخ و معها ولداها الحسن و الحسین (ع) صغیرین فسلمتهما إلیه و قالت له علمهما الفقه.[شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج1، ص41].
ابن سکین
آیت الله اراکی: ما اساتیدی داشتیم که قرآن می خواندند و اشک از محاسن آنها جاری می شد.
آیت الله اراکی: میرزای شیرازی در حال احتضار، هر چه گفتند: فلان شاه و امیر آمده چشم باز نکرد؛ مساله فقهی پرسیدند چشم باز کرد و جواب داد.
- دل وقلب کودک مانندیک ورق کاغذ سفیداست. حال بستگی دارد این ورق سفید را دست چه کسی بدهید. دیوانه، بچه، خطاط، معلم، نقاش، مهندس، دکتر، مرجع تقلید، به دست کدامیک؟ هر کدام این ورق را به نحوی مورد استفاده قرار خواهند داد.
2. شرائط
- یک انسان شناس و بالاخص یک کودک شناس باشد.
- رموز تربیت را بداند.
- احساس مسوولیت کند.
- به کار خویش علاقه مند باشد.
- صبر و حوصله داشته باشد.
- با عمل خود تربیت کند: کودک یک مقلد است، رفتار پدر و مادر را الگو قرار می دهد. حضرت علی(ع):" اگر خواستی دیگران را اصلاح کنی ابتداء خودت رااصلاح کن"
قَالَ أَمِیرُ الْمُؤمِنِینَ(ع):إن سمت همتک لإصلاح الناس فابدأ بنفسک[غررالحکم، ص237].
پندی که زبان گفتار، از آن خاموش و زبان کردار بدان گویا باشد هیچ گوشی آنرا بیرون نمی کند و هیچ نفعی با آن برابری نخواهد کرد.
قَالَ أَمِیرُ الْمُؤمِنِینَ(ع):إن الوعظ الذی لا یمجه سمع و لا یعدله نفع ما سکت عنه لسان القول و نطق به لسان الفعل[غررالحکم، ص225].
[آئین وهابیت، ابراهیم امینی، ص 15].
3. نقش مادر
مادر بایک دست گهواره را می چرخاند و با دست دیگر دنیا را.[ناپلئون]
- اسماء بنت عمیس مادر عبدالله بن جعفر طیار
- اسماء بنت عمیس مادر محمد بن ابی بکر
- اگر ملتی آزاده، باشرف و سربلند می خواهید، بروید به سوی دختران، دختران رابسازید، آنها سازنده ملت و مملکت شما هستند.[ژان ژاک رسو]
4. نقش اعمال مادر
قَالَ الْبَاقِرُ(ع):یحْفَظُ الْأَطْفَالُ بِأعْمالِ آبَائِهِمْ کمَا حَفِظَ اللَّهُ الْغُلَامَینِ بِصَلَاحِ أَبِیهِمَا[تفسیر عیاشی، ج2، ص338].
کودک، صفحه 7
تعمیر دیوار توسط حضرت خضر
وَ کانَ أَبُوهُما صالِحاً[کهف/82].
5. شیوه های تربیت
1. الگو
- تربیت به وسیله الگو
الگوی هم سن:یا أَبَتِ افْعَلْ ما تُؤمَرُ[صافات/102].
إِذْ قالَ یوسُفُ لِأَبیهِ یا أَبَتِ إِنِّی رَأَیتُ أَحَدَ عَشَرَ کوْکباً[یوسف/4].
وَ اتَّبَعْتُ مِلَّةَ آبائی إِبْراهیم[یوسف/38].
إِذْ قالَ لِأَبیهِ یا أَبَتِ لِمَ تَعْبُدُ ما لا یسْمَعُ وَ لا یبْصِرُ وَ لا یغْنی عَنْک شَیئاً[مریم/40].
الگو بودن بزرگترها:
لَقَدْ کانَ لَکمْ فی رَسُولِ اللّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ[احزاب/21].
وَ الَّذینَ مَعَهُ أَشِدّاءُ عَلَی الْکفّارِ[فتح/29].
کانُوا قَلیلاً مِنَ اللَّیلِ ما یهْجَعُون[ذاریات/17].
وَ بِالْأَسْحارِ هُمْ یسْتَغْفِرُونَ[ذاریات/18].
تَراهُمْ رُکعاً سُجَّداً[فتح/29].
وَ الَّذینَ تَبَوَّؤا الدّارَ[حشر/9].
وَ یؤثِرُونَ عَلی أَنْفُسِهِمْ[حشر/9].
مِنَ الْمُؤمِنینَ رِجالٌ صَدَقُوا ما عاهَدُوا اللّهَ عَلَیه[احزاب/23].
2. عادت
تربیت به عادات نیکو
1- قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص):لا تلقنوا الکذب فتکذبوا فإن بنی یعقوب لم یعلموا أن الذئب یأکل الإنسان حتی لقنهم أبوهم[قصص الأنبیاء جزائری، ص159].
2- والدین سر سفره می گوید: اگر لقمه را نخوری به برادر یا خواهرت می دهم، او دهان باز می کند؛ این روش کودک را رقیب بار می آورد باید کودک لقمه خودش را به برادرش بدهد نه اینکه از ترس خوردن برادر، با زور، خودش دهان باز کند.[امام جمعه شیراز در سخنرانی اولیاء و مربیان سال 66].
3- از سختی ها و بدی ها می توان استفاده کرد. کربن که در بازدم از ما خارج می شود خداوند بیان انسان را از طریق و همراه همین خروج کربن قرار می دهد. نگوئید از فلانی و فلان وضع نمی توان استفاده کردعَلَّمَهُ الْبَیان[الرحمن/4].
[امام جمعه شیراز، سال 66]
4- گاهی کودک که سوال می کند شما از او بپرسید به نظر خودت باید چه کرد؟ تا رشد کند.[امام جمعه شیراز در سخنرانی اولیاء و مربیان سال 66].
5- کودک را وابسته به والدین، استاد، خواب واستخاره کردن خلاف است، کودک باید خود رشد کند.
از طریق عادت:
تمام آیاتکانواکه اشاره به کارهای صحیح است
ادبوا اولادکم علی ثلاث خصال: حب نبیکم و حب ال بیته و تلاوة القران
قَالَ الصَّادِقُع:لَا تَصْحَبُوا أَهْلَ الْبِدَعِ وَ لَا تُجَالِسُوهُمْ فَتَصِیرُوا عِنْدَ النَّاسِ کوَاحِدٍ مِنْهُمْ[کافی، ج2، ص375].
قال النبی(ص):ثمروا اولادکم بامثال الاوامر واجبات النواهی فذلک وقایة لهم و لکم من النار[اسلام و تربیت، ج2، ص46].
- وقت شناسی
- منضبط بودن
- رعایت نظافت
- مراقبت درآمد
کودک، صفحه 8
- برنامه داشتن
ــ سخاوت
- تعاون
- انسان دوستی
- احترام به قانون
- مطالعه
امام صادق(ع): "لقمان به فرزندش فرمود: پسرم مقداری از ساعتهای شبانه روزی را برای مطالعه وتحصیل دانش اختصاص بده؛ زیرا اگر مطالعه را ترک کنی عمرت را ضایع خواهی کرد."
قَالَ الصَّادِقُ(ع):کانَ فِیمَا وَعَظَ لُقْمَانُ ابْنَهُ أَنَّهُ قَالَ لَهُ یا بُنَی اجْعَلْ فِی أَیامِک وَ لَیالِیک وَ سَاعَاتِک نَصِیباً لَک فِی طَلَبِ الْعِلْمِ فَإِنَّک لَنْ تَجِدَ لَهُ تَضْییعاً مِثْلَ تَرْکهِ[أمالی مفید، ص292].
منبع:[آئین تربیت، ص 350].
3. موعظه
قَالَ أَمِیرُ الْمُؤمِنِینَ(ع):نصحک بین الملإ تقریع (تفریع)[غررالحکم، ص225].
تربیت از راه موعظه
وَ إِذْ قالَ لُقْمانُ لاِبْنِهِ وَ هُوَ یعِظُهُ یا بُنَی لا تُشْرِک بِاللّهِ إِنَّ الشِّرْک لَظُلْمٌ عَظیمٌ[لقمان/13].
یا بُنَی لا تَقْصُصْ رُؤیاک عَلی إِخْوَتِک[یوسف/5].
یا بُنَی ارْکبْ مَعَنا[هود/42].
فَلا تَمُوتُنَّ إِلاّ وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ[بقره/132].
قصه و داستان حکمت آمیز و پندآموز (قصه گوئی مادر)
- قصه های قرآنأَحْسَنَ الْقَصَص[یوسف/3].
أَحْسَنَ الْحَدیث[زمر/23].
فَاقْصُصِ الْقَصَصَ[اعراف/176].
وَ هَلْ أَتاک حَدیثُ مُوسی[طه/9].
وَ هَلْ أَتاک نَبَأُ الْخَصْمِ إِذْ تَسَوَّرُوا الْمِحْرابَ[ص/21].
هَلْ أَتاک حَدیثُ ضَیفِ إِبْراهیمَ الْمُکرَمینَ[ذاریات/24].
هَلْ أَتاک حَدیثُ مُوسی[نازعات/15].
هَلْ أَتاک حَدیثُ الْجُنُودِ[بروج/17].
هَلْ أَتاک حَدیثُ الْغاشِیةِ[غاشیه/1].
توصیف افراد شایسته
وَ عِبادُ الرَّحْمنِ الَّذینَ یمْشُونَ عَلَی الْأَرْضِ هَوْناً وَ إِذا خاطَبَهُمُ الْجاهِلُونَ قالُوا سَلاماً[فرقان/63].
توصیف افراد ناشایسته
4. آموزش
1. لزوم
- کسب علم و دانش
- حضرت علی(ع):مروا اولادکم بطلب العلم[الحکمة، ج10، ص721 و کنز، 45953].
2- امام زین العابدین(ع)هنگامی که دانش آموزان را می دید به آنها نزدیک می شد و می فرمود:مرحبا بکم انتم و دائع العلم و یؤشک اذ انتم صغار قوم ان تکونوا کبار الاخرین[الحدیث، ج3، ص3 و بلاغة الحسین، 93].
2. اولویت ها
اولویت ها:
قَالَ أَمِیرُ الْمُؤمِنِینَ(ع):أولی الأشیاء أن یتعلمها الأحداث الأشیاء التی إذا صاروا رجالا احتاجوا إلیها[شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج20، ص333].
کودک، صفحه 9
3. موضوعات
1-عقاید:
قال النبی(ص):افتحوا علی صبیانکم اول کلمة "بلا اله الا الله[کنز، ج16، ص441].
قال النبی(ص):اذا افصح اولادکم فعلموا هم لا اله الا الله
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص):إِذَا قَالَ الْمُعَلِّمُ لِلصَّبِی قُلْ بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ فَقَالَ الصَّبِی بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ کتَبَ اللَّهُ بَرَاءَةً لِلصَّبِی وَ بَرَاءَةً لِأَبَوَیهِ وَ بَرَاءَةً لِلْمُعَلِّمِ[جامع الأخبار، ص42].
- در سه سالگی کلمه توحید(لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ)به او بیاموزید.
- درچهارسالگی کلمه(مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ)به او بیاموزید.
قَالَ الْبَاقِرُ(ع):إِذَا بَلَغَ الْغُلَامُ ثَلَاثَ سِنِینَ یقَالُ لَهُ قُلْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ سَبْعَ مَرَّاتٍ ثُمَّ یتْرَک حَتَّی یتِمَّ لَهُ ثَلَاثُ سِنِینَ وَ سَبْعَةُ أَشْهُرٍ وَ عِشْرُونَ یوْماً فَیقَالَ لَهُ قُلْ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ سَبْعَ مَرَّاتٍ وَ یتْرَک حَتَّی یتِمَّ لَهُ أَرْبَعُ سِنِینَ ثُمَّ یقَالَ لَهُ قُلْ سَبْعَ مَرَّاتٍ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ ثُمَّ یتْرَک حَتَّی یتِمَّ لَهُ خَمْسُ سِنِینَ ثُمَّ یقَالَ لَهُ أَیهُمَا یمِینُک وَ أَیهُمَا شِمَالُک فَإِذَا عَرَفَ ذَلِک حُوِّلَ وَجْهُهُ إِلَی الْقِبْلَةِ وَ یقَالُ لَهُ اسْجُدْ ثُمَّ یتْرَک حَتَّی یتِمَّ لَهُ سَبْعُ سِنِینَ فَإِذَا تَمَّ لَهُ سَبْعُ سِنِینَ قِیلَ لَهُ اغْسِلْ وَجْهَک وَ کفَّیک فَإِذَا غَسَلَهُمَا قِیلَ لَهُ صَلِّ ثُمَّ یتْرَک حَتَّی یتِمَّ لَهُ تِسْعُ سِنِینَ فَإِذَا تَمَّتْ لَهُ عُلِّمَ الْوُضُوءَ وَ ضُرِبَ عَلَیهِ وَ أُمِرَ بِالصَّلَاةِ وَ ضُرِبَ عَلَیهَا فَإِذَا تَعَلَّمَ الْوُضُوءَ وَ الصَّلَاةَ غَفَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ وَ لِوَالِدَیهِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ[من لایحضره الفقیه، ج، ص281].
2-آداب غذا خوردن
- عمربن ابی سلمه: پسر خردسالی بودم در کنار پیامبر، دستم در ظرف غذا می چرخید.
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص):کلْ بِیمِینِک فَإِنَّ الشَّیطَانَ یأْکلُ بِشِمَالِهِ[عوالی اللئالی، ج1، ص74].
3-خواندن و نوشتن:
1- قَالَ الصَّادِقُ(ع):الْغُلَامُ یلْعَبُ سَبْعَ سِنِینَ وَ یتَعَلَّمُ الْکتَابَ سَبْعَ سِنِینَ وَ یتَعَلَّمُ الْحَلَالَ وَ الْحَرَامَ سَبْعَ سِنِینَ[کافی، ج6، ص47].
2- (حق ولد بر والدین)
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص):مِنْ حَقِّ الْوَلَدِ عَلَی وَالِدِهِ ثَلَاثَةٌ یحَسِّنُ اسْمَهُ وَ یعَلِّمُهُ الْکتَابَةَ وَ یزَوِّجُهُ إِذَا بَلَغَ[روضه الواعظین، ج2، ص369].
4-تعلیم قرآن :
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص):مَنْ قَبَّلَ وَلَدَهُ کتَبَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ حَسَنَةً وَ مَنْ فَرَّحَهُ فَرَّحَهُ اللَّهُ یوْمَ الْقِیامَةِ وَ مَنْ عَلَّمَهُ الْقُرْآنَ دُعِی بِالْأَبَوَینِ فَیکسَیانِ حُلَّتَینِ یضِیءُ مِنْ نُورِهِمَا وُجُوهُ أَهْلِ الْجَنَّةِ[کافی، ج6، ص49].
حق الولد: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤمِنِینَ(ع):حَقُّ الْوَلَدِ عَلَی الْوَالِدِ أَنْ یحَسِّنَ اسْمَهُ وَ یحَسِّنَ أَدَبَهُ وَ یعَلِّمَهُ الْقُرْآنَ[نهج البلاغه، حکمت 399].
5-تعلیم حدیث - علوم اهل بیت
قَالَ الصَّادِقُ(ع):بَادِرُوا أَوْلَادَکمْ بِالْحَدِیثِ قَبْلَ أَنْ یسْبِقَکمْ إِلَیهِمُ الْمُرْجِئَةُ[کافی، ج6، ص47].
قَالَ أَمِیرُ الْمُؤمِنِینَ(ع):عَلِّمُوا صِبْیانَکمْ مِنْ عِلْمِنَا مَا ینْفَعُهُمُ اللَّهُ بِهِ لَا تَغْلِبْ عَلَیهِمُ الْمُرْجِئَةُ بِرَأْیهَا[وسائل الشیعة، ج21، ص478].
6-احکام - نماز
- در پنج سالگی: رویش را متوجه قبله نمائید و به او بگوئید سر بر سجده بگذارد.
در شش سالگی رکوع و سجده را به او بیاموزید.
در هفت سالگی به او بگوئید دست و رویش را بشوید (وضو) و نماز بگذارد.
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص):مُرُوا صِبْیانَکمْ بِالصَّلَاةِ إِذَا بَلَغُوا سَبْعاً[عوالی اللئالی، ج1، ص252].
7-احکام دین (حلال و حرام)
قَالَ الصَّادِقُ(ع):الْغُلَامُ یلْعَبُ سَبْعَ سِنِینَ وَ یتَعَلَّمُ الْکتَابَ سَبْعَ سِنِینَ وَ یتَعَلَّمُ الْحَلَالَ وَ الْحَرَامَ سَبْعَ سِنِینَ[کافی، ج6، ص47].
شعر و سرود
حضرت علی(ع)سفارش می کرد که به فرزند اشعار پر محتوای ابوطالب را تعلیم دهید.
قَالَ الصَّادِقُ(ع):کانَ أَمِیرُ الْمُؤمِنِینَ (ع) یعْجِبُهُ أَنْ یرْوَی شِعْرُ أَبِی طَالِبٍ وَ أَنْ یدَوَّنَ وَ قَالَ تَعَلَّمُوهُ وَ عَلِّمُوا أَوْلَادَکمْ فَإِنَّهُ کانَ عَلَی دِینِ اللَّهِ وَ فِیهِ عِلْمٌ کثِیرٌ[مستدرک الوسائل، ج6، ص100].
10-شنا و تیر اندازی
کودک، صفحه 10
- قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص):عَلِّمُوا أَوْلَادَکمُ السِّبَاحَةَ وَ الرِّمَایةَ[کافی، ج6، ص47].
- (حق ولد بر والد)ان یعلمه... السباحة و الرمایة[الحکمة، ج10، ص720].
عن رسول الله(ص):علموا بنیکم المی فانه نکایة العدو[الحکمة، ج10، ص722].
لا تَقْصُصْ رُؤیاک عَلی إِخْوَتِک[یوسف/5].
لشکر غارت معاویه به شهر انبار رسید، عده ای از شهر حفاظت می کردند؛ سفیان عامدی فرمانده لشکرمعاویه می گوید: چند کودک پیدا کردم و اطلاعات نفرات را از آنان پرسیدم و وقتی فهمیدم از لشگر علی(ع)تعداد چندانی در آن شهر نیست به شدت حمله کردم؛ اما جالب اینکه همان تعداد کم با فرمانده شان آنقدر مقاومت کردند تا شهید شدند به طوری که دشمن تجلیل کرد.وقتی خبر شهادت این سردار و سربازان به حضرت رسید، آیهمِنَ الْمُؤمِنینَ رِجالٌ صَدَقُوا ما عاهَدُوا اللّهَ عَلَیهِ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضی نَحْبَهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ ینْتَظِرُ وَ ما بَدَّلُوا تَبْدیلاً[احزاب/23].
را تلاوت کرد. تاکتیک معاویه این بود که به شهرها حملات تند مقطعی می کرد و عقب نشینی فوری. این کار باعث نارضایتی مردم حزب الله و سبب رو آوردن افراد بی تفاوت به معاویه می شد.[مسلم بن عقیل، ص234].
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص):لَا تُنْزِلُوا النِّسَاءَ بِالْغُرَفِ وَ لَا تُعَلِّمُوهُنَّ الْکتَابَةَ وَ عَلِّمُوهُنَّ الْمِغْزَلَ وَ سُورَةَ النُّورِ[کافی، ج5، ص516].
4. محیط
ابوعلی سینا: کودک باید در مدرسه ای باشد که دانش آموزانش از آداب و عادات نیکو برخوردار باشند. زیرا کودکان، بهتر از یکدیگر تلقین پذیرند و بیشتر با یکدیگر مأنوس می شوند.
[اسلام و تربیت کودکان، ج2، ص42.]
5. زمان
1- قَالَ أَمِیرُ الْمُؤمِنِینَ(ع):من لم یتعلم فی الصغر لم یتقدم فی الکبر[غررالحکم، ص43].
2- قَالَ أَمِیرُ الْمُؤمِنِینَ(ع):العلم فی الصغر کالنقش فی الحجر[کنزالفوائد، ج1، ص319].
3- قَالَ أَمِیرُ الْمُؤمِنِینَ(ع):تعلموا العلم صغارا تسودوا به کبارا[شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج20، ص267].
6. اشتباه درآموزش
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص):وَیلٌ لِأَطْفَالِ آخِرِ الزَّمَانِ مِنْ آبَائِهِمْ فَقِیلَ یا رَسُولَ اللَّهِ مِنْ آبَائِهِمُ الْمُشْرِکینَ؟ فَقَالَ لَا، مِنْ آبَائِهِمُ الْمُؤمِنِینَ لَا یعَلِّمُونَهُمْ شَیئاً مِنَ الْفَرَائِضِ وَ إِذَا تَعَلَّمُوا أَوْلَادُهُمْ مَنَعُوهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُمْ بِعَرَضٍ یسِیرٍ مِنَ الدُّنْیا فَأَنَا مِنْهُمْ بَرِیءٌ وَ هُمْ مِنِّی بِرَاءٌ[جامع الأخبار،ص106].
که تعلیم و تربیت برای دنیا باشد و...
5. مراقبت
1. لزوم
- قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص):الرَّجُلُ رَاعٍ عَلَی أَهْلِ بَیتِهِ هُوَ مَسْئُولٌ عَنْهُم وَ المَرْأَةُ رَاعِیةٌ عَلَی أهلِ بیتِ بعْلِها وَ وُلْدِهِ وَ هِی مَسْئُولَةٌ عَنْهُمْ[مجموعه ورام، ج1، ص6].
یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکمْ وَ أَهْلیکمْ ناراً وَقُودُهَا النّاسُ وَ الْحِجارَة[تحریم/6].
حفاظت و نظارت بدون سوء ظن و غیرت نابجا
1- دوستان فرزندم کیانند؟
2- ساعات فراغت کجا می روند؟
3-تمایل ذاتی او به چه کاری است؟
یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکمْ وَ أَهْلیکمْ ناراً[تحریم/6].
2. موضوعات
قَالَ الْبَاقِرُ(ع):قَالَ لِی عَلِی بْنُ الْحُسَینِ (ع): یا بُنَی! انْظُرْ خَمْسَةً فَلَا تُصَاحِبْهُمْ وَ لَا تُحَادِثْهُمْ وَ لَا تُرَافِقْهُمْ فِی طَرِیقٍ فَقُلْتُ یا أَبَهْ مَنْ هُمْ؟ قَالَ: إِیاک وَ مُصَاحَبَةَ الْکذَّابِ(او چون سرابی است که مطالب را بر خلاف واقع، دور را نزدیک و نزدیک را دور در نظرت جلوه می دهد.)فَإِنَّهُ بِمَنْزِلَةِ السَّرَابِ یقَرِّبُ لَک الْبَعِیدَ وَ یبَاعِدُ لَک الْقَرِیبَ وَ إِیاک وَ مُصَاحَبَةَ الْفَاسِقِ(او تو را به بهای یک لقمه یا کمتر از آن می فروشد)فَإِنَّهُ بَائِعُک بِأُکلَةٍ أَوْ أَقَلَّ مِنْ ذَلِک وَ إِیاک وَ مُصَاحَبَةَ الْبَخِیلِ(در ضروری ترین مواقع احتیاج، تو را یاری نخواهدکرد)فَإِنَّهُ یخْذُلُک فِی مَالِهِ أَحْوَجَ مَا تَکونُ إِلَیهِ وَ إِیاک وَ مُصَاحَبَةَ الْأَحْمَقِ(نفع تو را می خواهد، ولی از نادانی به تو ضرر می رساند.)فَإِنَّهُ یرِیدُ أَنْ ینْفَعَک فَیضُرُّک وَ إِیاک وَ مُصَاحَبَةَ الْقَاطِعِ لِرَحِمِهِ(در کتاب آسمانی مورد لعن و نفرین قرار گرفته است.)فَإِنِّی وَجَدْتُهُ مَلْعُوناً فِی کتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی ثَلَاثَةِ مَوَاضِعَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ "فَهَلْ عَسَیتُمْ إِنْ تَوَلَّیتُمْ أَنْ تُفْسِدُوا فِی الْأَرْضِ وَ تُقَطِّعُوا أَرْحامَکمْ أُولئِک الَّذِینَ لَعَنَهُمُ اللّهُ فَأَصَمَّهُمْ وَ أَعْمی أَبْصارَهُمْ"(محمد-22 ) وَ قَالَ "الَّذِینَ ینْقُضُونَ عَهْدَ اللّهِ مِنْ بَعْدِ مِیثاقِهِ وَ یقْطَعُونَ ما أَمَرَ اللّهُ بِهِ أَنْ یوصَلَ وَ یفْسِدُونَ فِی الْأَرْضِ أُولئِک لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَ لَهُمْ سُوءُ الدّارِ"(رعد-25 ) وَ قَالَ "الَّذِینَ ینْقُضُونَ عَهْدَ اللّهِ مِنْ بَعْدِ مِیثاقِهِ وَ یقْطَعُونَ ما أَمَرَ اللّهُ بِهِ أَنْ یوصَلَ وَ یفْسِدُونَ فِی الْأَرْضِ أُولئِک هُمُ الْخاسِرُونَ"(بقره-27)[کافی، ج2، ص376].
کودک، صفحه 11
قَالَ الصَّادِقُ(ع):احْذَرُوا عَلَی شَبَابِکمُ الْغُلَاةَ لَا یفْسِدُونهُمْ[أمالی طوسی، ص650].
عفاف
- قبل از بلوغ کودکان آمادگی برای اعمال غریزه جنسی و تولید مثل ندارند.
- بدین جهت خداوند قبل از بلوغ آن را به حالت خفته و مبهم در کودک قرار داده است.
- صلاح فردی و اجتماعی کودکان در همین است که این غریزه قبل از بلوغ بیدار و تحریک نشود.
منبع:[آئین تربیت، ص337].
- پدر و مادر باید از هر عملی که ممکن است این غریزه را تحریک و بیدار سازد اجتناب کنند.
- تا بر طبق ناموس خلقت تدریجا پرورش یابد.
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص):مِنْ حَقِّ الْوَلَدِ عَلَی وَالِدِهِ أَنْ یحَسِّنَ اسْمَهُ إِذَا وُلِدَ وَ أَنْ یعَلِّمَهُ الْکتَابَةَ إِذَا کبِرَ وَ أَنْ یعِفَّ فَرْجَهُ إِذَا أَدْرَک[مستدرک الوسائل، ج15، ص169].
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص):حَقُّ الْوَلَدِ عَلَی وَالِدِهِ0000000إِذَا کانَتْ أُنْثَی أَنْ0000000 لَا ینْزِلَهَا الْغُرَف[کافی، ج6، ص48].
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص):مَنْ کانَ لَهُ أُنْثًی فَلَمْ یبْدِهَا وَ لَمْ یهِنْهَا وَ لَمْ یوثِرْ وُلْدَهُ عَلَیهَا أَدْخَلَهُ اللَّهُ الْجَنَّةَ[عوالی اللئالی، ج1، ص181].
قال النبی(ص)
سرشبفکفوا صبیانکمنگاه داشتن فرزندان در خانه. چرا؟فان الشیطان تنتشر حینئذ.
بعد از عشاء1-فخلوهم و اغلق بابک و اذکر اسم الله
2-واطفی ء مصباحک و اذکر اسم الله
3-واوّک سقاءک و اذکر اسم الله
4-و خمر اناءک و اذکر اسم الله
نکته: انجام هر کاری با یاد و نام خدا.[بخاری، 3280].
تعلیم سوره نور و احزاب و عدم تعلیم سوره یوسف
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص):حَقُّ الْوَلَدِ عَلَی وَالِدِهِ 000000000إِذَا کانَتْ أُنْثَی أَنْ یسْتَفْرِهَ أُمَّهَا وَ یسْتَحْسِنَ اسْمَهَا وَ یعَلِّمَهَا سُورَةَ النُّورِ وَ لَا یعَلِّمَهَا سُورَةَ یوسُفَ وَ لَا ینْزِلَهَا الْغُرَفَ وَ یعَجِّلَ سَرَاحَهَا إِلَی بَیتِ زَوْجِهَا أَمَّا إِذَا سَمَّیتَهَا فَاطِمَةَ فَلَا تَسُبَّهَا وَ لَا تَلْعَنْهَا وَ لَا تَضْرِبْهَا[کافی، ج6، ص48].
دختر شش ساله را در دامن خود منشان.
قَالَ أَمِیرُ الْمُومِنِینَ(ع):مُبَاشَرَةُ الْمَرْأَةِ ابْنَتَهَا إِذَا بَلَغَتْ سِتَّ سِنِینَ شُعْبَةٌ مِنَ الزِّنَا[من لایحضره الفقیه، ج3، ص436].
قَالَ الصَّادِقُ(ع):یفَرَّقُ بَینَ الْغِلْمَانِ وَ النِّسَاءِ فِی الْمَضَاجِعِ إِذَا بَلَغُوا عَشْرَ سِنِینَ[کافی، ج6، ص47].
- قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص):مُرُوا صِبْیانَکمْ بِالصَّلَاةِ إِذَا کانُوا أَبْنَاءَ سِتِّ سِنِینَ وَ اضْرِبُوهُمْ إِذَا کانُوا أَبْنَاءَ سَبْعِ سِنِینَ وَ فَرِّقُوا بَینَهُمْ فِی الْمَضَاجِعِ إِذَا کانُوا أَبْنَاءَ عَشْرِ سِنِینَ[عوالیاللآلی، ج1، ص252].
قَالَ رَسُولُ اللَّهِص:الصَّبِی وَ الصَّبِی وَ الصَّبِی وَ الصَّبِیةُ وَ الصَّبِیةُ وَ الصَّبِیةُ یفَرَّقُ بَینَهُمْ فِی الْمَضَاجِعِ لِعَشْرِ سِنِینَ[من لایحضره الفقیه، ج3، ص436].
قَالَ الصَّادِقُ(ع):لَا یجَامِعِ الرَّجُلُ امْرَأَتَهُ وَ لَا جَارِیتَهُ وَ فِی الْبَیتِ صَبِی فَإِنَّ ذَلِک مِمَّا یورِثُ الزِّنَا[کافی، ج5، ص499].
ورود به اتاق پدر و مادر
کودک، صفحه 12
- کودکان نابالغ سه وقت اجازه بگیرند
لِیسْتَأْذِنْکمُ الَّذینَ مَلَکتْ أَیمانُکمْ وَ الَّذینَ لَمْ یبْلُغُوا الْحُلُمَ مِنْکمْ ثَلاثَ مَرّاتٍ[نور/58].
1-مِنْ قَبْلِ صَلاةِ الْفَجْرِ[نور/58].
2-وَ حینَ تَضَعُونَ ثِیابَکمْ مِنَ الظَّهیرَة[نور/58].
3-وَ مِنْ بَعْدِ صَلاةِ الْعِشاءِ[نور/58].
احمد بن نعمان از امام(ع)سوال می کند که دختر بچه شش ساله ای نزد من است. و با من محرم نیست.
امام فرمودند: "او را نبوس و در دامن خود قرار نده."
عَنْ أَمِیرِ الْمُؤمِنِینَ(ع):سَأَلَهُ أَحْمَدُ بْنُ النُّعْمَانِ فَقَالَ جُوَیرَةُ لَیسَ بَینِی وَ بَینَهَا رَحِمٌ وَ لَهَا سِتُّ سِنِینَ قَالَ فَلَا تَضَعْهَا فِی حَجْرِک وَ لَا تُقَبِّلْهَا[بحارالأنوار، ج101، ص96].
قَالَ الصَّادِقُ(ع):إِذَا بَلَغَتِ الْجَارِیةُ سِتَّ سِنِینَ فَلَا یقَبِّلُهَا الْغُلَامُ وَ الْغُلَامُ لَا یقَبِّلُ الْمَرْأَةَ إِذَا جَازَ سَبْعَ سِنِینَ[من لایحضره الفقیه، ج3،ص437].
ورود پسران نابالغ بر زنان و دیدن آن ها
-أَوِ الطِّفْلِ الَّذینَ لَمْ یظْهَرُوا عَلی عَوْراتِ النِّساءِ[نور/31].
عوامل انحراف فرزند
- بی توجهی والدین (عدم ایفای وظائف)
- معاشرتها و رفاقتها
- ورود وسائل گناه به خانه
- اختلافات خانوادگی
- طلاق و پیامدهای آن
6. تنبیه وتشویق
- حضرت علی(ع)در پاسخ جواب خوب حضرت عباس پیشانی او را می بوسد.[الحدیث، ج1، ص74]
1- تنبیه از جرم بیشتر نباشد
2- تنبیه فوق طاقت نباشد
3- تنبیه باجرم مناسب باشد
جزای روزه خوردن روزه گرفتن است
جزای ترک نماز قضای نماز است
الْأَنْفَ بِالْأَنْفِ وَ الْأُذُنَ بِالْأُذُنِ[مائده/45].
تجسم عمل:هَلْ یجْزَوْنَ إِلاّ ما کانُوا یعْمَلُون[اعراف/147].
کیفر کتمان کننده که زبان خود را بسته آن است کهلا یکلِّمُهُمُ اللّهُ[بقره/174].
کیفریسْخَرُونَ مِنْهُمْ سَخِرَ اللّه[توبه/79].
است.
کفارهیکتُمُونَ[بقره/159].
تابُوا وَ أَصْلَحُوا وَ بَینُوا[بقره/160].
کیفروَ مَکرُوا وَ مَکرَ اللّهُ[آل عمران/54]است.
کیفریخادِعُونَ اللّهَ وَ هُوَ خادِعُهُمْ[نساء/142]است.
کیفرسَواءٌ عَلَینا أَ وَعَظْت[شعراء/136].
سَواءٌ عَلَینا أَ جَزِعْنا[ابراهیم/21]است.
کودک، صفحه 13
کیفرکانُوا مِنَ الَّذینَ آمَنُوا یضْحَکون[مطففین/29].
فَالْیوْمَ الَّذینَ آمَنُوا مِنَ الْکفّارِ یضْحَکون[مطففین/34]است
کیفر مستکبر تحقیر است، مستکبر در قیامت مثل مورچه می شود.
کیفرنَسُوا اللّهَ فَنَسِیهُمْ[توبه/67].
منبع:[نقش مادر در تربیت، ص201].
4- تحمل رفتار کودکان (هرخطا و اشتباهی قابل تنبیه نیست)
5- مانند یک ژاندارم برخورد نشود.
6- حیاء از پدر و مادر در کودک حفظ و تقویت گردد.
7- کار بد نکوهش شود نه خود کودک.
8- ترس از پدر به وسیله مادر ریشه دار گردد.
9- تنبیه در صورتی که سایر راههای تربیتی موثر نگردد.
10- تنبیه با بد آموزی (مثل فحش) همراه نباشد.
11ــ تنبیه حساب شده باشد.
12- قدرت و ضعف کودک در نظر گرفته شود.
13- متناسب با جرم باشد.
14- توام با وحشی گری نباشد.
15- احتیاجی به نازکشی فوق العاده نباشد.
16- به موقع باشد.
17- تنبیه مضاعف نباشد، هم شلاق و هم زخم زبان، گفتن عباراتی مانند: مگه کوری، کری، خود تنبیه است که نباید دیگر همراه زدن و آن هم در جمع باشد.
18ـ به صورتی نباشد که کودک والدین را دشمن خود بداند و خیال کند مورد بی مهری قرارگرفته .
19- توقع بیش از توان او نباشد.
20- تنبیه استثناء باشد نه عادت .
21- مورد تنبیه جزئی و مصداقی باشد تا فرزند بفهمد دلیل چیست.
زیان تنبیه
1- نامطلوب شدن رابطه طفل و والدین .
2- تزلزل اعتبار و ارزش والدین .
3- ایجاد حالت تنفر.
4- ایجاد زمینه یأس و نومیدی در کودک .
5- مقاومت و شورش کودک (در بعضی مواقع).
1- قَالَ أَمِیرُ الْمُؤمِنِینَ(ع):لَا تُکثِرَنَّ الْعِتَابَ فَإِنَّهُ یورِثُ الضَّغِینَةَ وَ یجُرُّ إِلَی الْبِغْضَةِ وَ کثْرَتُهُ مِنْ سُوءِ الْأَدَبِ[کنزالفوائد، ج1، ص93].
2- قَالَ أَمِیرُ الْمُؤمِنِینَ(ع):لَا تُکثِرِ الْعَتْبَ فِی غَیرِ ذَنْبٍ فَإِذَا اسْتَحَقَّ أَحَدٌ مِنْک ذَنْباً فَإِنَّ الْعَفْوَ مَعَ الْعَدْلِ أَشَدُّ مِنَ الضَّرْبِ لِمَنْ کانَ لَهُ عَقْل[تحف العقول، ص85].
گرچه بعضی ژست دل سوزانه و روان شناسی گرفته و تنبیه را به طور کلی رد می کنند. و آن را عامل کینه و عقده و طغیان و ترس و بیماری هائی می دانند ولی میلیون ها مردم با اینکه تنبیه بدنی شده اند نه بیمارند و نه نسبت به معلم و والدین خود کینه دارند؛ نظر اسلام این است.
کودک، صفحه 14
1- تنبیه در آخرین مرحله باشد.
2- تنبیه بدنی درحد اقل باشد .
3- تنبیه بدنی با وسیله بسیار ساده باشد.
4- تنبیه بدنی تکرار نشود.
5- تنبیه بدنی در برابر دیگران نباشد.
6- تنبیه بدنی حالت انتقام گرفتن نداشته باشد.
7- تنبیه بدنی بر کسی که ادب می شود قابل توجیه باشد و بداند چرا تنبیه می شود.
8- تنبیه بدنی به مرز سرخ شدن یا کبود و سیاه شدن نرسد.
9- تنبیه بدنی همراه با سوز و محبت و جبران باشد.
10- تنبیه بدنی در کنار تشویقات باشد که هنگام کار نیک از طرف انجام می دهد.
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص):لَا تَضْرِبُوا أَطْفَالَکمْ عَلَی بُکائِهِمْ فَإِنَّ بُکاءَهُمْ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ شَهَادَةُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ الصَّلَاةُ عَلَی النَّبِی (ص) وَ آلِهِ (ع) وَ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ الدُّعَاءُ لِوَالِدَیهِ[علل الشرائع، ج1، ص81].
قَالَ بَعْضُهُمْ: شَکوْتُ إِلَی أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی (ع) ابْناً لِی. فَقَالَ:" لَا تَضْرِبْهُ وَ اهْجُرْهُ وَ لَا تُطِلْ"[عده الداعی، ص89].
تنبیهات مضر: فحش، حبس، تحقیر در برابر دیگران.
غیر مضر: قهر کردن مختصر، محروم کردن از تفریح یا سفر یا یک وعده غذا، تکلیف به کار منزل یا مشق و....
1-تنبیه مالی و جریمه(قوانین دیه وخون بها و کفاره و جرائم نقدی حکومتی)
2-تنبیه های اجتماعی:أَعْرِضْ عَنْهُمْ[مائده/42].
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) لِعَلِی (ع):" یا عَلِی! لَا تُشَاوِرَنَّ جَبَاناً فَإِنَّهُ یضَیقُ عَلَیک الْمَخْرَجَ وَ لَا تُشَاوِرَنَّ بَخِیلًا فَإِنَّهُ یقْصُرُ بِک عَنْ غَایتِک وَ لَا تُشَاوِرَنَّ حَرِیصاً فَإِنَّهُ یزَینُ لَک شَرَّهَا وَ اعْلَمْ أَنَّ الْجُبْنَ وَ الْبُخْلَ وَ الْحِرْصَ غَرِیزَةٌ یجْمَعُهَا سُوءُ الظَّنِّ"[من لایحضره الفقیه، ج4، ص409].
لا تَقْبَلُوا لَهُمْ شَهادَةً أَبَداً[نور/4].
لا تُصَلِّ عَلی أَحَدٍ[توبه/84].
وَ عَلَی الثَّلاثَةِ الَّذینَ خُلِّفُوا[توبه/118].
3-خانوادگی:حَتّی تَنْکحَ زَوْجاً غَیرَه[بقره/230].
(مورد محلّل)
وَ اهْجُرُوهُنَّ فِی الْمَضاجِع[نساء/43].
قَالَ بَعْضُهُمْ شَکوْتُ إِلَی أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی (ع) ابْناً لِی. فَقَالَ:" لَا تَضْرِبْهُ وَ اهْجُرْهُ وَ لَا تُطِلْ"[عده الداعی، ص89].
4-سیاسی:لا تُطِع ها
قَالَ أَمِیرُ الْمُؤمِنِینَ(ع):لَا تُدْخِلَنَّ فِی مَشُورَتِک بَخِیلًا یعْدِلُ بِک عَنِ الْفَضْلِ وَ یعِدُک الْفَقْرَ وَ لَا جَبَاناً یضْعِفُک عَنِ الْأُمُورِ وَ لَا حَرِیصاً یزَینُ لَک الشَّرَهَ بِالْجَوْرِ[نهج البلاغه، نامه 53].
لا تَتَّبِع ها
6. نکات تربیتی
کودک، صفحه 15
1. ادب
1. فضیلت
1- قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص):لَأَنْ یؤدِّبَ أَحَدُکمْ وُلْدَهُ خَیرٌ لَهُ مِنْ أَنْ یتَصَدَّقَ بِنِصْفِ صَاعٍ کلَّ یوْمٍ[مکارم الأخلاق، ص222].
2- قَالَ الصَّادِقُ(ع):دَعِ ابْنَک یلْعَبْ سَبْعَ سِنِینَ وَ یؤدَّبْ سَبْعَ سِنِینَ وَ أَلْزِمْهُ نَفْسَک سَبْعَ سِنِینَ فَإِنْ أَفْلَحَ وَ إِلَّا فَإِنَّهُ مِمَّنْ لَا خَیرَ فِیهِ[من لایحضره الفقیه، ج3، ص492].
3- قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص):أَکرِمُوا أَوْلَادَکمْ وَ أَحْسِنُوا آدَابَهُمْ یغْفَرْ لَکمْ[مکارم الأخلاق، ص222].
4- قَالَ أَمِیرُ الْمُؤمِنِینَ(ع):الأدب صورة العقل[غررالحکم، ص247].
5- قَالَ أَمِیرُ الْمُؤمِنِینَ(ع):أفضل الأدب ما بدأت به نفسک[غررالحکم، ص247].
6- قَالَ أَمِیرُ الْمُؤمِنِینَ(ع):أفضل الأدب أن یقف الإنسان عند [علی] حده و لا یتعدی قدره[غررالحکم، ص247].
7- قَالَ أَمِیرُ الْمُؤمِنِینَ(ع):إنما الشرف بالعقل و الأدب لا بالمال و الحسب[غررالحکم، ص248].
8- قَالَ أَمِیرُ الْمُؤمِنِینَ(ع):بئس النسب سوء الأدب[غررالحکم، ص248].
9- قَالَ أَمِیرُ الْمُؤمِنِینَ(ع):من قل أدبه کثرت مساویه[غررالحکم، ص248].
10- قَالَ الصَّادِقُ(ع):إِنَّ خَیرَ مَا وَرَّثَ الآْبَاءُ لِأَبْنَائِهِمُ الْأَدَبُ لَا الْمَالُ[کافی، ج8، ص150].
11- قَالَ أَمِیرُ الْمُؤمِنِینَ(ع):حسن الأدب یستر قبح النسب[غررالحکم، ص248].
12- قَالَ أَمِیرُ الْمُؤمِنِینَ(ع):العقول مواهب الآداب [الأدب]مکاسب[غررالحکم، ص50].
13- قَالَ أَمِیرُ الْمُؤمِنِینَ(ع):من کلف بالأدب قلت مساویه[غررالحکم، ص247].
14- تربیت انتقال میراث ارزنده نسل های گذشته به آینده است
قَالَ أَمِیرُ الْمُؤمِنِینَ(ع):لَا مِیرَاثَ کالْأَدَب[نهج البلاغه، حکمت 54].
15- قَالَ أَمِیرُ الْمُؤمِنِینَ(ع):مَا نَحَلَ وَالِدٌ وَلَداً نُحْلًا أَفْضَلَ مِنْ أَدَبٍ حَسَنٍ[مستدرک الوسائل، ج15، ص164].
16- قَالَ الصَّادِقُ(ع):إِنَّ خَیرَ مَا وَرَّثَ الآْبَاءُ لِأَبْنَائِهِمُ الْأَدَبُ لَا الْمَالُ[کافی، ج8، ص150].
17-ادبوا اولادکم علی ثلاث خصال حبّ نبیکم و حبّ اهل بیته و قرائة القران[کنز، ج16، ص456].
2. تناسب بازمان
قَالَ أَمِیرُ الْمُؤمِنِینَ(ع):لا تقسروا أولادکم علی آدابکم فإنهم مخلوقون لزمان غیر زمانکم[شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج20، ص267].
3. درقبال فرزند
قَالَ أَمِیرُ الْمُؤمِنِینَ(ع):أجملوا فی الخطاب تسمعوا جمیل الجواب[غررالحکم، ص436].
4. بی ادبی فرزند
امام عسگری: "جرأت و بی اعتنائی کودک به حرف پدر و مادر در کوچکی باعث می شود که در بزرگی سرکش و نافرمان شود.
قَالَ الْحَسَنُ الْعَسْکرِیُّ(ع):جُرْأَةُ الْوَلَدِ عَلَی وَالِدِهِ فِی صِغَرِهِ تَدْعُو إِلَی الْعُقُوقِ فِی کبَرِهِ[تحف العقول، ص489].
5. عاق والدین
وَ بَرًّا بِوالِدَتی وَ لَمْ یجْعَلْنی جَبّاراً شَقِیا[مریم/32].
عن النبی(ص): "خداوند لعنت کند والدینی را که سبب عاق شدن فرزندشان شوند."
قَالَ الصَّادِقُ(ع):عُقُوقُ الْوَالِدَینِ مِنَ الْکبَائِرِ لِأَنَّ اللَّهَ جَعَلَ الْعَاقَّ عَصِیاً شَقِیاً[علل الشرائع، ج2، ص479].
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص):وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ إِنَّ الْعَاقَّ لِوَالِدَیهِ مَا یجِدُ رِیحَ الْجَنَّةِ[مکارم الأخلاق، ص220].
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص):یقَالُ لِلْعَاقِّ اعْمَلْ مَا شِئْتَ فَإِنِّی لَا أَغْفِرُ لَک[روضه الواعظین، ج2، ص368].
قَالَ الصَّادِقُ(ع):أَیمَا رَجُلٍ دَعَا عَلَی وُلْدِهِ أَوْرَثَهُ الْفَقْرَ[عده الداعی، ص89].
اثنان یعجلهما الله فی الدنیا: البغی و عقوق الوالدی[کنز، 45448].
6. فرزند خوب، فرزند بد
1-وَ لا یلِدُوا إِلاّ فاجِراً کفّاراً[نوح/27].
2- قَالَ أَمِیرُ الْمُؤمِنِینَ(ع):أشد المصائب سوء الخلف[غررالحکم، ص407].
کودک، صفحه 16
فرزند صالح از پدر ناصالح (از خانواده های طاغوتی فرزندان حزب اللهی )
1- عکرمه فرزند ابوجهل اسلام آورد. پیامبر، اسلام او را پذیرفت. او را در آغوش گرفت و به وی آفرین گفت مردم گفتند.این فرزند دشمن خداست. عکرمه شکایت کرد. پیامبر مسلمین را از این کار منع فرمود سپس او را مسئول وصول زکات قبیله هوازن نمود.
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص):إِذَا مَاتَ الْمُؤمِنُ انْقَطَعَ عَمَلُهُ إِلَّا مِنْ ثَلَاثٍ صَدَقَةٍ جَارِیةٍ أَوْ عِلْمٍ ینْتَفَعُ بِهِ أَوْ وَلَدٍ صَالِحٍ یدْعُو لَه[عوالی اللئالی، ج2، ص53].
شعر: فرزند هنر زنده کند نام پدر را.
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص):فَمَا أَتَی مِنْ حَسَنَةٍ فَلِوَالِدَیهِ وَ مَا أَتَی مِنْ سَیئَةٍ فَلَا عَلَیهِمَا[کافی، ج6، ص52].
قَالَ أَمِیرُ الْمُؤمِنِینَ(ع):وَلَدُ السَّوْءِ یهْدِمُ الشَّرَفَ وَ یشِینُ السَّلَفَ[غررالحکم، ص407].
قَالَ أَمِیرُ الْمُؤمِنِینَ(ع):وَلَدُ السَّوْءِ یعَرُّ السَّلَفَ وَ یفْسِدُ الْخَلَفَ[غررالحکم، ص407].
قَالَ أَمِیرُ الْمُؤمِنِینَ(ع):وَلَدُ عُقُوقٍ مِحْنَةٌ وَ لُؤمٌ[مستدرک الوسائل، ج15، ص215].
قَالَ أَبُو إِسْحَاقَ: "قَالَ الْأَصْبَغُ وَ رَفَعَهُ وَ مَا مِنْ قَوْمٍ وُلِدَ فِیهِمْ مَوْلُودٌ ذَکرٌ إِلَّا حَدَثَ فِیهِمْ عِزٌّ لَمْ یکنْ"[أمالی طوسی، ص511].
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص):إِنَّ الْوَلَدَ الصَّالِحَ رَیحَانَةٌ مِنْ رَیاحِینِ الْجَنَّة[کافی، ج6، ص3].
قَالَ الصَّادِقُ(ع):ثَلَاثٌ هُنَّ مِنَ السَّعَادَةِ الزَّوْجَةُ الْمُوَاتِیةُ وَ الْوَلَدُ الْبَارُّ وَ الرِّزْقُ یرْزَقُ مَعِیشَةً یغْدُو عَلَی إِصْلَاحِهَا وَ یرُوحُ إلَی عِیالِهِ[أمالی طوسی، ص303].
قَالَ الصَّادِقُ(ع):سِتَّةٌ تَلْحَقُ الْمُومِنَ بَعْدَ وَفَاتِهِ وَلَدٌ یسْتَغْفِرُ لَهُ وَ مُصْحَفٌ یخَلِّفُهُ وَ غَرْسٌ یغْرِسُهُ وَ قَلِیبٌ یحْفِرُهُ وَ صَدَقَةٌ یجْرِیهَا وَ سُنَّةٌ یؤخَذُ بِهَا مِنْ بَعْدِهِ[کافی، ج7، ص57].
قَالَ عَلِی بْنُ الْحُسَینِ(ع):إِنَّ مِنْ سَعَادَةِ الْمَرْءِ أَنْ یکونَ مَتْجَرُهُ فِی بَلَدِهِ وَ یکونَ خُلَطَاؤهُ صَالِحِینَ وَ یکونَ لَهُ وُلْدٌ یسْتَعِینُ بِهِمْ[کافی، ج5، ص257].
قَالَ الْحَسَنُ الْعَسْکرِی(ع):اللَّهُمَّ ارْزُقْهُ وَلَداً یکونُ لَهُ عَضُداً فَنِعْمَ الْعَضُدُ الْوَلَدُ ثُمَّ تَمَثَّلَ[الخرائج و الجرائح، ج1، ص477].
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص):مِیرَاثُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ عَبْدِهِ الْمُؤمِنِ وَلَدٌ یعْبُدُهُ مِنْ بَعْدِهِ[کافی، ج6، ص3].
فی القران:وَ اجْعَلْهُ رَبِّ رَضِیا[مریم/6].
چنین اولادی میراث الله من عبده هستند
قَالَ الصَّادِقُ(ع):مِیرَاثُ اللَّهِ مِنْ عَبْدِهِ الْمُؤمِنِ الْوَلَدُ الصَّالِحُ یسْتَغْفِرُ لَهُ[من لایحضره الفقیه، ج3، ص481].
حضرت عیسی از کنار قبری می گذشت که صاحبش عذاب می شد سال بعد که گذشت دید عذاب نمی شود علت را پرسید.
فأوحی الله عز و جل إلیه یا روح الله أنه أدرک ولد صالح فأصلح طریقا و آوی یتیما فغفرت له بما عمل ابنه[قصص الأنبیاء جزائری، ص416].
2. لجاجت وعناد
1. مذمت
قَالَ أَمِیرُ الْمُؤمِنِینَ(ع):یشِبُّ نِیرَانَ اللَّجَاج[تحف العقول، ص82].
یهودیان به مشرکین می گفتند راه بت پرستی شما از راه مسلمانان بهتر است.
یقُولُونَ لِلَّذینَ کفَرُوا هؤلاءِ أَهْدی مِنَ الَّذینَ آمَنُوا سَبیلاً[نساء/51].
قُلُوبُنا غُلْفٌ[نساء/155].
وَ إِنْ یرَوْا کلَّ آیةٍ لا یؤمِنُوا بِها وَ إِنْ یرَوْا سَبیلَ الرُّشْدِ لا یتَّخِذُوهُ سَبیلاً وَ إِنْ یرَوْا سَبیلَ الغَی یتَّخِذُوهُ سَبیلاً[اعراف/146].
جَعَلُوا أَصابِعَهُمْ فی آذانِهِمْ[نوح/7].
سَواءٌ عَلَینا أَ وَعَظْتَ أَمْ لَمْ تَکنْ مِنَ الْواعِظینَ[شعراء/136].
سَواءٌ عَلَیهِمْ أَ أَنْذَرْتَهُمْ أَمْ لَمْ تُنْذِرْهُمْ لا یؤمِنُون[بقره/6].
صُمٌّ بُکمٌ عُمْی فَهُمْ لا یعْقِلُونَ[بقره/171].
عکس العمل: علکس العمل در برابر این گروه افراد اعراض استفاعرض عنهم
فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ[نساء/63].
ذَرْهُمْ[انعام/91].
کودک، صفحه 17
إِنَّک لا تُسْمِعُ الْمَوْتی[نمل/80].
ما لَهُمْ بِهِ مِنْ عِلْمٍ[نساء/157].
وَ هُوَ أَلَدُّ الْخِصامِ[بقره/204].
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص):إن أبغض الرجال إلی الله الألد الخصیم[مجموعه ورام، ج1، ص109].
قَالَ أَمِیرُ الْمُؤمِنِینَ(ع):إِیاک وَ اللَّجَاجَةَ فَإِنَّ أَوَّلَهَا جَهْلٌ وَ آخِرَهَا نَدَامَة[تحف العقول، ص13].
قَالَ أَمِیرُ الْمُؤمِنِینَ(ع):اللَّجَاجَةُ تَسْلُبُ الرَّأْی[کنزالفوائد، ج1، ص367].
خیال یا توجیه غلط: افراد لجوج گاهی خیال می کنند لجاجت یک نوع مقاومت قاطع و ابراز وجود است.
و برعکس و گاهی خیال می کنند دست برداشتن از لجاجت عقب گرد ضعیف و بی اراد گی، نامردی و حقارت است.
2. راه مقابله
انسان در کودکی می خواهد ابراز وجود کند و حرفش را به کرسی بنشاند، لذا لجاجت می کند.
چه کنیم؟ اگر او را مطلقا رها کنیم خطرها، ضررها، به خود و خانواده و فردا در جامعه مستبد می شود.
اگر او رها کنیم سرشکسته، ناراضی و عقده ای می شود.
راه حق آن است که آنجا که پای خطر است او را با محبت منع و سایر موارد او را رها کنیم.
چند تذکر:
1- لجبازی را بالجبازی مداوا نکنیم: حالا که اوفلان کار را می کند، من هم لباس ها و عروسک او را آتش می زنم ،دفتر مشق او را پاره می کنم .
2- دلیل منع خودتان را به او بگوئید.
3- سرگرمی او را عوض کنید و راه خیر را تبدیل به راه مشابهی از بی خطرها قرار دهید.
4- روح لجاجت در بزرگ سالی مایه کفر می شود در برابر منطق خود، همه عقائد را زیر پا می گذارد
إِنَّ الْإِنْسانَ لِرَبِّهِ لَکنُودٌ[عادیات/6].
3. گذشت
1- قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص):رَحِمَ اللَّهُ مَنْ أَعَانَ وَلَدَهُ عَلَی بِرِّهِ قَالَ قُلْتُ کیفَ یعِینُهُ عَلَی بِرِّهِ قَالَ یقْبَلُ مَیسُورَهُ وَ یتَجَاوَزُ عَنْ مَعْسُورِهِ وَ لَا یرْهِقُهُ(ستم نکند به او)وَ لَا یخْرَقُ بِهِ(خشونت نکند)[کافی، ج6، ص50].
4. احترام
1- قَالَ أَمِیرُ الْمُؤمِنِینَ(ع):وَ قَدْ عَلِمْتُمْ مَوْضِعِی مِنْ رَسُولِ اللَّهِ (ص) بِالْقَرَابَةِ الْقَرِیبَةِ وَ الْمَنْزِلَةِ الْخَصِیصَةِ وَضَعَنِی فِی حِجْرِهِ وَ أَنَا وَلَدٌ یضُمُّنِی إِلَی صَدْرِهِ وَ یکنُفُنِی فِی فِرَاشِهِ وَ یمِسُّنِی جَسَدَهُ وَ یشِمُّنِی عَرْفَه[نهج البلاغه، خطبه 192].
رسول خدا(ص)فرمود که من پنج چیز را تا مرگ رها نمی کنم که یکی از آنها سلام کردن بر کودکان است و دوست دارم این یک سنت و قانونی در جامعه باشد: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص):خَمْسٌ لَسْتُ بِتَارِکهِنَّ حَتَّی الْمَمَاتِ لِبَاسِی الصُّوفُ وَ رُکوبِی الْحِمَارَ مُؤکفاً وَ أَکلِی مَعَ الْعَبِیدِ وَ خَصْفِی النَّعْلَ بِیدِی وَ تَسْلِیمِی عَلَی الصِّبْیانِ لِتَکونَ سُنَّةً مِنْ بَعْدِی[خصال صدوق، ج1، ص271].
5. آسان گرفتن
قَالَ الصَّادِقُ(ع):إِنَّا نَأْمُرُ الصِّبْیانَ أَنْ یجْمَعُوا بَینَ الصَّلَاتَینِ الْأُولَی وَ الْعَصْرِ وَ بَینَ الْمَغْرِبِ وَ الْعِشَاءِ الآْخِرَةِ مَا دَامُوا عَلَی وُضُوءٍ قَبْلَ أَنْ یشْتَغِلُوا[کافی، ج6، ص47].
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص):رَحِمَ اللَّهُ وَالِدَینِ أَعَانَا وَلَدَهُمَا عَلَی بِرِّهِمَا[کافی، ج6، ص48].
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص):یقْبَلُ مَیسُورَهُ وَ یتَجَاوَزُ عَنْ مَعْسُورِهِ وَ لَا یرْهِقُهُ وَ لَا یخْرَقُ بِه[کافی، ج6، ص50].
6. وفای به عهد
1. با خدا
به عهد خود با خداوند با... وفا کند.... .
وَ جَعَلَ مِنْها زَوْجَها لِیسْکنَ إِلَیها فَلَمّا تَغَشّاها حَمَلَتْ حَمْلاً خَفیفاً فَمَرَّتْ بِهِ فَلَمّا أَثْقَلَتْ دَعَوَا اللّهَ رَبَّهُما لَئِنْ آتَیتَنا صالِحاً لَنَکونَنَّ مِنَ الشّاکرینَ فَلَمّا آتاهُما صالِحاً جَعَلا لَهُ شُرَکاءَ فیما آتاهُما فَتَعالَی اللّهُ عَمّا یشْرِکون[اعراف/190-189].
2. بافرزند
رفتار والدین
کودک، صفحه 18
1- عبدالله بن عامر: پیامبر در خانه ما بود، مادرم گفت: (صدا زد) عبدالله! بیا تا چیزی به تو بدهم پیامبر فرمود: می خواهی به او چه بدهی؟ مادرم: خرما.
پیامبر(ص):اما انک لولم تعطیه شیئا کتبت علیک کذبه
پیامبر(ص):من قال بصبی: تعال هاک ثم لم یعطه فهی کذبه
منبع:[اسلام و تربیت کودکان، دکتر احمد بهشتی، ج2، ص34].
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص):أَحِبُّوا الصِّبْیانَ وَ ارْحَمُوهُمْ وَ إِذَا وَعَدْتُمُوهُمْ شَیئاً فَفُوا لَهُمْ فَإِنَّهُمْ لَا یدْرُونَ إِلَّا أَنَّکمْ تَرْزُقُونَهُمْ[کافی، ج6، ص49].
7. رفتار در خانه
1. توجه به رفتارها
1- مساوات میان فرزندان
2- ایجاد جاذبه ای که میل او رابه بیرون تعدیل کند.
3- لباس عفت داشتن و کلام متین گفتن
4- کمک های خانه
4- گفتگوهای مطلوب
6- تعلیم حرفه و هنر
7- مشورت و شریک کردن اعضاء خانواده
8- قبول عذر
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص):رَحِمَ اللَّهُ مَنْ أَعَانَ وَلَدَهُ عَلَی بِرِّهِ وَ هُوَ أَنْ یعْفُوَ عَنْ سَیئَتِهِ وَ یدْعُوَ لَهُ فِیمَا بَینَهُ وَ بَینَ اللَّهِ[بحارالأنوار، ج101،ص98].
9- در مواردی تغافل و اغماض.
10- صداقت واظهار علاقه به آنان
2. اختلافات خانوادگی
کانون خانواده، آشیانه کودک است
آثار اختلافات
- سلب آسایش و راحتی کودکان
- پریشانی، دلهره و بدبینی
- ایجاد خاطرات بد
- بزه کاری - ولگردی و اعتیاد
- کینه توزی
1- اگر پدر بگوید مادر ظلم کرده و بالعکس، کودک نتیجه می گیرد که هر دو ظالم هستند.[امام جمعه شیراز در سخنرانی اولیاء و مربیان سال 66].
3. همکاری در خانه
1- قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص):مَنْ کانَ فِی خِدْمَةِ الْعِیالِ فِی الْبَیتِ وَ لَمْ یأْنَفْ کتَبَ اللَّهُ اسْمَهُ فِی دِیوَانِ الشُّهَدَاء(پدر که در خانه کار کرد فرزندان هم...)[جامع الأخبار، ص102].
4. تعاون بر نیکی ها
1- قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص):رَحِمَ اللَّهُ وَالِدَینِ أَعَانَا وَلَدَهُمَا عَلَی بِرِّهِمَا[کافی، ج6، ص48].
2- قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص):یا عَلِی لَعَنَ اللَّهُ وَالِدَینِ حَمَلَا وَلَدَهُمَا عَلَی عُقُوقِهِمَا[من لایحضره الفقیه، ج4، ص371].
8. نقش دعا
قَالَ عَلِی بْنُ الْحُسَینِ(ع):اللَّهُمَّ 0000 وَ أَعِنِّی عَلَی تَرْبِیتِهِمْ وَ تَأْدِیبِهِمْ، وَ بِرِّهِم[صحیفه سجادیه، دعای 25].
7. کودکان نمونه
1- حضرت عیسی(ع): از همان گهواره گفت:
إِنِّی عَبْدُ اللّهِ آتانِی الْکتابَ وَ جَعَلَنی نَبِیا[مریم/30].
کودک، صفحه 19
2- ائمه ما گاهی لحظه ای پس از تولد به سجده رفته و ذکر خدا می گفتند و بعضی در شکم مادر ذکر خدا می گفتند.
3- حضرت یحیی:یا یحْیی خُذِ الْکتابَ بِقُوَّةٍ وَ آتَیناهُ الْحُکمَ صَبِیا[مریم/12].
4- کودک شاهد در داستان حضرت یوسف(ع):شَهِدَ شاهِدٌ مِنْ أَهْلِها إِنْ کانَ قَمیصُهُ قُدَّ مِنْ قُبُلٍ فَصَدَقَتْ وَ هُوَ مِنَ الْکاذِبین[یوسف/26].
حضرت یوسف(ع): موقعی که حضرت یوسف را از چاه خارج کردند و به غلامی فروختند، یکی از حضار گفت: نسبت به این طفل غریب، نیکی کنید. حضرت یوسف(ع)گفت:من کان مع الله فلیس له غربة[مجموعه ورام، ج1، ص33].
5- حضرت محمد(ص): در سه سالگی که می خواهد به همراه برادرانش برای چرای گوسفندان به صحرا برود. حلیمه سعدیه او را آماده ساخت و یک مهره یمانی برای محافظتش به گردنش آویخت. حضرت محمد(ص)مهره را از گردن کند و فرمودند:فَإِنَّ مَعِی مَنْ یحْفَظُنِی[بحارالأنوار، ج15، ص392].
إِذْ قالَ لِأَبیهِ یا أَبَتِ لِمَ تَعْبُدُ ما لا یسْمَعُ وَ لا یبْصِرُ وَ لا یغْنی عَنْک شَیئاً یا أَبَتِ إِنِّی قَدْ جاءَنی مِنَ الْعِلْمِ ما لَمْ یأْتِک فَاتَّبِعْنی أَهْدِک صِراطاً سَوِیا یا أَبَتِ لا تَعْبُدِ الشَّیطانَ إِنَّ الشَّیطانَ کانَ لِلرَّحْمنِ عَصِیا یا أَبَتِ إِنِّی أَخافُ أَنْ یمَسَّک عَذابٌ مِنَ الرَّحْمنِ فَتَکونَ لِلشَّیطانِ وَلِیا[مریم/45-42].
8. کودکان ناقص
1- هرگز با شوخی یا جدی عیب او را به رخش نکشیم.وَیلٌ لِکلِّ هُمَزَةٍ لُمَزَةٍ[همزه/1].
2- به گفته رسول اکرم(ص)نگاه طولانی به آنها نکن.
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص):لَا تُدِیمُوا النَّظَرَ إِلَی أَهْلِ الْبَلَاءِ وَ الْمَجْذُومِینَ فَإِنَّهُ یحْزُنُهُمْ[طب الأئمة، ص106].
3- ازتوانائی های آنها سخن بگوئید تا بداند نقص عضو مانع ترقی و تکامل نیست و خداوند استعدادها دیگری در او قرار داده است.
9. کودکان رها شده
- رها کننده گنهکار است (چون کودکی بی گناه و ناتوان را رها ساخته)
- پناه دهنده و نگهدارنده ثواب کار است چون
1-مَنْ أَحْیاها فَکأَنَّما أَحْیا النّاسَ جَمیعاً[مائده/32].
2-تَعاوَنُوا عَلَی الْبِرِّ وَ التَّقْوی[مائده/2].
3- قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص):مَنْ لَا یرْحَمِ النَّاسَ لَا یرْحَمْهُ اللَّهُ[الجعفریات، ص167].
استاد قرائتی
---------------------------
