عوامل تقویت استحکام خانواده از منظر اهل بیت ( ع )
عوامل تقویت استحکام خانواده از منظر اهل بیت( ع )
جایگاه خانواده
هدف اساسى دین اسلام، تربیت انسانها و تامین سعادت بشر در تمام ابعاد وجودی ، در تمام مراحل زندگى است. پیامبران الهى به ویژه پیامبر اسلام(ص) ، براى این هدف مقدس مبعوث شده و در این راه نهایت سعى خود را مبذول نموده اند و در انجام این ماموریت،به نیازها، ویژگىها و علایق فطرى بشر به عنوان یک اصل مسلم توجه فراوان داشتند. به همین جهت دستورات تربیتى اسلام و فرهنگ حیات بخش اهل بیت( ع ) ،دقیقا در راستاى پرورش فطرى انسانها،تدوین شده است. خداوند متعال براى تربیت افراد بشر، کانون پر مهر خانواده را بهترین محیط تربیتى انسان قرار دادهاست. در این مقاله به بررسى راههاى تقویت عواطف اعضاى خانواده ، در پرتو سیره و سخنان اهل بیت(ع) مى پردازیم.
راههاى تقویت عواطف در خانواده
1 - گفت وگوهاى محبتآمیز:
یکى از راههاى استحکام بنیان خانواده ، توجه به ارتباط کلامى است. سخنان عاطفى و بهره گیرى از کلمات دلنشین و خطابهاى شایسته و محبتآمیز،مخاطب را جذب مىکند. خواسته یا ناخواسته از گوینده راضى شده،و در دلش نوعى احساس محبتنسبت به او ایجاد مىشود.
اگر در خانوادهاى مرد یا زنی با عبارات زیبا و دلپذیر همسرش را صدا کند، علاوه بر این که به فرزندان چگونه سخن گفتن را مىآموزد، در قلب او جایگاه ویژهاى خواهد یافت. امیرمؤمنان (ع ) مىفرماید: «اجملوا فى الخطاب تسمعوا جمیل الجواب(1)،زیبا سخن بگویید تا سخن زیبا بشنوید.»
خطابهاى ملاطفتآمیز و دلربا، روح را نوازش داده و همسر را تحت تاثیر قرار مىدهد. بعضى از عبارات، آن قدرزیبا هستندکه هرگز تا آخرعمر فراموش نمى شوند.
رسول گرامى اسلام (ص) با توجه به این نکته فرمودند: « قول الرجل للمراة انى احبک لا یذهب من قلبها ابدا.(2)مردى که به زنش بگوید: من ترا دوست دارم، [اثر این سخن] هرگز از دل زن بیرون نمى رود.» اساسا مرد و زن مسلمان باید زبان خویش را به سخن نیک عادت دهند، زیرا انسان فطرتااز عبارتهاى جذاب و پرمهر استقبال مىکند و نسبت به انسانهاى نیکو سخن، در دل احساس محبت مىنماید.
2 - صدا کردن با بهترین نام:
صدا کردن همسر با نامى که بیشتر دوست دارد، در ایجاد انس و الفت در میان زوجین تاثیر به سزایى خواهد داشت. پیامبر گرامى اسلام( ص )توصیه فرمودهاند که براى افزایش مهر و صفا در میان مسلمانان، همدیگر را با نام زیبا و محترمانه صدا بزنند: «ثلاث یضفین ود المرء لاخیه المسلم یلقاه بالبشر اذا لقیه و یوسع له فى المجلس اذا جلس الیه و یدعوه باحب الاسماء الیه; (6)سه چیز دوستى و محبت بین دو مسلمان را افزایش داده [و صفا و صمیمیت را در میان آنها تقویت مىکند.] 1. هنگام ملاقات، با خوشرویى و چهرهاى گشاده برخورد کند. 2. اگر مىخواهد در کنار او بنشیند برایش جا باز کند. 3. به بهترین نامى که دوست دارد او را صدا بزند.»
3 - سلام کردن به همدیگر:
طبق آموزشهاى اسلام، سلام کردن با صداى رسا و واضح و با آهنگى عاطفى و جذاب موجب تقویت روابط بین زن و شوهر خواهد شد. سلام با لحنى عاطفى، کینهها را از بین برده ، روحیه را تقویت کرده و دلها را به هم نزدیک مىنماید. سلام دادن به جمع خانواده و به ویژه زن و شوهر به یکدیگر، نشاط آور و فرح بخش است.
امام صادق علیه السلام فرمود: «یسلم الرجل اذا دخل على اهله(3); وقتى شوهر به خانه وارد مىشود ، باید به اعضاى خانواده (به ویژه همسرش) سلام کند.»
4 - اظهار علاقه و ابراز محبت :
زوج جوانى که با هم پیمان زناشویى مىبندند، معمولا بر مبناى علاقه درونى و عشق پاکى است که به یکدیگر دارند. اما آنچه که در اسلام تاکید شده، بنیان خانواده را تقویت مىکند و محبت و الفت را میان زوج جوان افزایش مىدهد، اظهار و ابراز آن است.
امام صادقعلیه السلام مىفرماید: «اذا احببت رجلا فاخبره بذلک فانه اثبت للمودة بینکما;(4)هرگاه شخصى را دوست داشتى، دوستى خود را به او اعلام کن ، زیرا این عمل انس و الفت را بین شما پایدارتر مىکند.»
5 - دلجویى، استقبال، بدرقه:
خانوادهبرای انسانکانون آرامش و راحتىاست.مردى که بیرون ازمنزل با انواع مشکلات درگیر است و با ناملایمات فراوانى برخورد مىکند، دوست دارد هنگام برگشت به خانه کسى از او دلجوئى کند، حرف دلش را بشنود و با سخنان آرام بخش خود،مرهم دردهاى انباشته دل او باشد. دلش مىخواهد هنگامى که در منزل را باز مىکند، کسى با چهرهاى گشاده، لبى خندان و لحنى عاطفى از او استقبال نموده و آنچه را که در دست دارد ، با تکریم از او تحویل بگیرد و این فرد جز همسر صالح و مهربان او فرد دیگرى نخواهد بود. در این صورت چنین زنى از دوستان خدا بوده و پاداش بزرگى خواهد داشت.
مردى به محضر رسول خدا صلى الله علیه وآله آمده و عرضه داشت: «یا رسولالله! من همسرى دارم که هرگاه وارد خانه شوم به استقبالم مىآید و چون مىخواهم از منزل بیرون روم مرا بدرقه مىکند. هر گاه مرا اندوهگین ببیند مىگوید: چه چیز تو را اندوهگین کرده؟ اگر براى مخارج زندگىات ناراحتى، مطمئن باش که دیگرى (خداوند) عهده دار آن است و اگر براى آخرت [و گرفتارىهاى قبر و قیامت] غصه مىخورى، خداوند اندوهت را زیاد کند. (و باید چنین باشى.) رسول خدا(ص)فرمودند: خداوند [در روى زمین] کارگزارانى دارد و این زن یکى از آنها است. براى او نصف پاداش شهید مىباشد.»(5)
على(ع ) در مورد بانوى بانوان و همسر نمونه تاریخ مىفرماید: «به خدا سوگند بعد از ازدواج با فاطمه(س) بر او خشمگین نشدم و او را به کارى مجبور نکردم . و او مرا ناراحت نکرد و هیچگاه با من مخالفت ننمود، وقتی به او نگاه مىکردم تمام غم و اندوههاى دلم برطرف مىشد.»(6)
6 - همدلى در انتخاب نوع غذا:
هماهنگى و همدلى در انتخاب نوع غذا از جمله عواملى است که ارتباط زن و شوهر را تقویت کرده و بنیان خانواده را استحکام مىبخشد. اگر زوجین در مساله غذا و خوراک تفاهم داشته باشند و شرایط همدیگر را مراعات کنند، بسیارى از مشکلات و اختلافات خانوادهها حل مىشود. اگر مرد غذایى را دوست دارد وانتظار دارد که در منزلش تهیه شود، مىتواند علاوه بر این که لوازم مورد نیاز را تهیه مىکند، همسر خویش را از آن آگاه سازد. ولى اگر براى او فرقى نمىکند، که معمولا هم شوهران مسلمان و متعهد چنین اند و در مورد غذاى روزانه خویش سختگیرى و موشکافى نمىکنند، در این صورت از غذاى تهیه شده استفاده کرده و با کمال متانت و بزرگوارى از همسر هنرمند خویش قدردانى و تشکر مىنماید و با بهانههاى مختلف زحمات وى را نادیده نمىگیرد. رسول اکرم (ص) فرمود: «المؤمن یاکل بشهوة عیاله والمنافق یاکل اهله بشهوته; (7)انسان با ایمان، مطابق میل و خواسته عیالش غذا مىخورد و خانواده انسان منافق، مطابق میل و خواسته وى غذا مىخورند.»
در سیره و روش(ص) آمده است که آن حضرت هیچگاه در مورد انتخاب نوع غذا سختگیرى نمىکرد و با خانوادهاش همراه مىشد: «رسول خدا(ص)از هر نوع غذا مىخوردند و غذایى که خداوند برایش حلال نمودهبود ، به همراه خانواده و خدمتگزارشان تناول مىکردند.»(8)
در جای دیگرپیامبرخدا(ص)فرمودند: «خیر نسائکم الطیبة الطعام; (9)بهترین زنان شما زنى است که غذاى پاکیزه و دلپسند درست کند.»
7 - فراهم نمودن مخارج خانواده:
مردبه عنوان مدیر خانواده، مسؤولیت فراهم کردن وسائل مورد نیاز از قبیل خوراک و پوشاک و... اعضاى خانوادهراعهدهدارد. در این مورد اگر مردان با ایمان وظیفه خویش را در مورد به دست آوردن روزى حلال و پاکیزه به خوبىانجام دهند، مقامی بس بلند، در پیشگاه خداوند متعال کسب خواهند نمود.
امام باقر(ع ) فرمودند: «من طلب الرزق فى الدنیا استعفافا عن الناس و سعیا على اهله و تعطفا على جاره لقى الله عزوجل یوم القیامة و وجهه مثل القمر لیلة البدر; (10)هر کس در دنیا به دنبال روزى حلال برود،به قصد این که نیازمند و محتاج دیگران نباشد و مخارج زن و فرزندش را تامین نماید و به همسایهها [و همنوعان مستمند خود] یارى رساند، چنین فردى در روز قیامت با سیمایى [نورانى] مانند ماه شب چهارده با خداوند ملاقات خواهد کرد.» و امام صادق(ع ) نیزفرمودند: «الکاد على عیاله من حلال کالمجاهد فى سبیلالله; (11)مرد تلاشگرى که براى تهیه روزى حلال و مشروع براى خانوادهاش مىکوشد، مانند مجاهدى است که در راه خدا جهاد مىکند.» امام رضا علیه السلام نیز فرمودند: «کسى که از فضل و عنایت پروردگار به دنبال روزى حلال مىرود به اندازهاى که مخارج خانواده خود را تامین کند، از رزمندهاى که در راه خداوند متعال جهاد مىکند پاداش افزونترى دارد.»(12)
8 - هدیه دادن به همسر:
احترام به شخصیت افراد، در وجود آنان عشق و محبت مىآفریند. هدیه دادن نوعى احترام به طرف مقابل محسوب مىشود و انسانى که هدیه را مىگیرد بىاختیار و از روى فطرت خدادادى خویش، مهر و محبت هدیه دهنده را در دل خود جاى مىدهد. این نکته در روابط زناشویى از اهمیتخاصى برخوردار است و عامل مهمى در ایجاد انس و الفت و هم گرایى نسبت به زن و مرد به شمار مىرود .
پى نوشتها:
1) غررالحکم، ص 436.
2) وسائل الشیعه، ج 20، ص 23.
3) بحارالانوار، ج 76، ص 2.
4) اصول کافى، ج 2، ص 644.
5) وسائل الشیعه، ج 20، ص 32.
6) مناقب خوارزمى، ص 354.
7) جامعالسعادات، ج 2، ص 145.
8) مکارم الاخلاق طبرس، ص 26.
9) الکافى، ج 5، ص 325.
10) التحفة السنیة جزایرى، ص 227.
11) من لا یحضره الفقیه، ج 3، ص 124.
12) الکافى، ج 5، ص 88.
حسین