سیمای وقف

                        

بسم الله الرحمن الرحیم

.................................................................................................      

با سلام به پیشگاه عالم امکان حجه بن الحسن العسکری ارواحنا له الفداء و با درود بیکران به روان پاک بنیانگذار جمهوری اسلامی و احیاگر اسلام ناب محمدی ( ص ) درعصر کنونی حضرت امام خمینی قدس سره الشریف و با آرزوی طول عمر پر برکت همراه با تأییدات الهی برای مقام عظمای ولایت حضرت آیت الله خامنه ای دام ظله العالی.                                        .................................................................................................

موضوع پژوهش : وقف از نظر قرآن و احادیث    

..............................................................................................

              نام ونام خانوادگی : یعقوب ایزدپناه

..................................................................................................................................................................................................

             

                        التماس دعا

                                           موفق باشید  

 

 

 

 

فهرست مطالب

 

عنوان ............................................................................................ صفحه

چکیده ............................................................................................. 3 

مقدمه .............................................................................................. 3

معنای لغوی وقف ............................................................................... 4

معنای اصطلاحی وقف ........................................................................ 4 

سیمای وقف ...................................................................................... 6

آثار دنیوی وقف ................................................................................. 6

آثار وقف در جامعه .............................................................................7   

آثار آخروی وقف ............................................................................... 7

آثار اخلاقی وقف ............................................................................... 8

موارد وقف ...................................................................................... 8

وقف از دید عرفان ............................................................................. 9

آثار سوء وقف نکردن ......................................................................... 9

ویژگیهای وقف ................................................................................. 10

منع از وقف ..................................................................................... 10

مانعان از وقف ................................................................................. 11

نمونه های وقفی ................................................................................ 11

اوقاف پیامبر اسلام (ص) .................................................................... 12

اوقاف امام علی (ع) .......................................................................... 12

اوقاف دیگر اهل بیت علیهم السلام ......................................................... 13

وقف نامه حضرت علی (ع) ................................................................ 13

آمار اوقاف بانوان ............................................................................. 13

احکام وقف ......................................................................................14

اسلوب ها و اولویت ها در وقف ............................................................ 14

 

..................................................................................................................................

چکیده

 

قرآن، خلاصه ی کتاب های الهی است که خدا بر انبیاء و اولیایش فرستاده است. هیچ علم ربّانی و مسأله ی الهی و برنامه ی زندگی و راه معرفت، با اصل و فرع و جزئیاتش، در کتابی نیست؛ مگر در قرآن کریم. قرآن کریم سرشار از معارفی بلند و عمیق در همه ی مسائلی است که بشر برای پیمودن راه سعادت به آن نیاز دارد. مخاطبان قرآن همه ی مردم هستند و مطالب آن برای همه قابل فهم و درک است امّا ظرفیّت انسان ها برای پذیرش معارف و معارف الهی تفاوت دارد؛؛ چنان که وقتی آبی از آسمان سرازیر می شود، درّه ها و رودخانه ها هر کدام به اندازه ی گنجایش خـود، از آن آب در خود جای می دهند.«انزل من السّماء ماء فسالت اودیه بقدرها«، (سوره رعد، آیه 17)
انسان موجودی جاودانی است و از فنا و نابودی نفرت دارد. مرگ در حقیقت وسیله ی انتقال به عالم دیگر برای زندگی ابدی است. تاریخ بشر نشان می دهد که حتّی ناباوران به خدا و دین، خود را موجودی فانی به شمار نمی آورند. از این رهگذر انسان دوست دارد پس از وی،نامی از او در عالم به یادگار بماند. در فرهنگ اسلامی یکی از بهترین راه های زنده نگه داشتن نام انسان، عموم کارهای خیریه به ویژه وقف در اصطلاح قرآنی، باقیات صالحات گفته می شود، نام برده شده است و مردم به آن دعوت شده اند.
نمی توانیم مبدأ روشنی برای تفکّر و عمل خیر پیدا کنیم. کار خیر همیشه بوده و همیشه هم خواهد بود. ادیان آسمانی بدون استثناء در این باره برنامه داشته اند. خداوند بیش از هر موضوعی به این مسأله بها داده است. آیات قرآن در مورد خیرات، انفاق، صدقات و خدمت به خلق را مطالعه کنید، میبینید چه قدر واضح و پر معنا و مشوق است تا جایی که خداوند عمل انسان های خیر را به شکر، شکور و شاکر تعبیر می کند. یعنی خداوند شکر می کند از انسان هایی که نعمت های خدا را برای مردم هزینه می کنند.مادر حضرت مریم قبل از تولد فرزندش، او را وقف معبد می کند تا در خدمت معبد باشد.
"وقف " سنّت حسنه ای است که از دیر باز به اشکال گوناگون در تاریخ بشر وجود داشته است و اسلام نیز آن را در مسیری روشن، منطقی و هدفدار، مترّقی و دقیق مورد استفاده قرار داده است.
آیاتی که در قرآن به انفاق احسان و عمل صالح و ایثار و... اشاره شده می تواند مشوق وقف باشند و از سویی در قرآن در آیات بسیاری با کنز مال، تکاثر، تفاخر، استکبار، سرقت طغیان، کسب حرام، حب مال راندن مهر آمیز یتیم، پرخاش از مسائل، خودبینی و... مبارزه شده که به شکلی می تواند به مقام و جایگاه وقف در قرآن اشاره داشته باشد.
نعبیـر خـداونـد چـه قـدر لطیـف و زیبا اسـت. خـدا کـه مالـک همـه چیـز است. مالـک همه ی ماسـت. مالـک لحظـات عمر ما و مالـک نفس های ماسـت. به ما می گـوید به من قرض بدهـد آن هم با تعبیراتی که یک سائل می گـوید. شما به خدا قرض بدهیـد خدا به شما جـزا می دهد.«من ذالـذی یقرض الله قرضاً حسناً فیضاعفه له اضعافاً کثیره و الله یقبض و یبسط و الیه ترجعون«؛ (سوره بقره، آیه 245)
دلیلش این است که خدا می خواهد از طریق ما انسان ها این همکاری و همدلی اتفاق بیفتد. وقف  مهم ترین وسیله ی این راه است و تفاوتی که وقف با صدقات موقّتی دارد، پایدار بودن و ماندگار بودن آن است.
..................................................................................................................................

مقدمه

 

کارهای خیر در حد طبیعی آن به منزله ی بخشی از زندگی هر فرد، در همه ی جوامع به عنوان یک عمل مناسب و سازگار تلقی می شود. کار های خیر در همه ی جوامع مورد پسند واقع می شوند و در دین و زندگی اثرات مثبتی بر افراد می گذارد؛ اگر افراط و تفریط در آن صورت نگیرد. یکی از کارهای خیر " وقف " نام دارد، که در تمام ادیان آسمانی، به خصوص در دین اسلام نامی آشنااست. می دانیم که قرآن مجید اصلی ترین منبع معارف و حقوق اسلامی است و لذا برای دستیابی به اصل و ریشه ی هر اصل، پیش از هر منبع و مأخذی باید به قرآن مراجعه کنیم.وقتی واقف درحال حیاتش ملکی از املاک خود را وقف کند هم به جامعه خدمت کرده است و هم پس از مرگش سودی به عنوان ثواب و پاداش الهی به او می رسد؛ «... و الباقیات الصالحات خیر عند ربّک ثواباً و مرداً«؛ «... و کارهای شایسته ی ماندنی، نزد پروردگارت از حیث پاداش بهتر و خوش عاقبت تر است.«؛(سوره مریم، آیه 76)
از نظر علمی می توان گفت که عمل به مقتضای اصل عام " عدل و انصاف " و توجه به حقوق "ارحام و ارقاب " و لزوم رعایت " اعتدال " و میانه روی در امور، ایجاب می کند که وقف تمام اموال، جایز نباشد. آیه ی بلند پایه ی «و الذین اذا انفـقوا سیرفـوا و لم تقیروا و کان بین ذلک قواماً«؛ «و مؤمنین کسانی هستند که چون خرج کنند، اسراف نکنند و بخل نورزند و میان این دو اعتدال عمل کنند.«؛ (سوره فرقان، آیه 67)، راهنمای خوبی می تواند باشد.
وقف عملی است صالح و باقی؛ که باید مورد پژوهش پژوهشگران قرار گیرد. 

..................................................................................................................................

معنای لغوی وقف

 

وَقف: مصدر ثلاثی مجرد از باب ضَرَبَ، یَضرِبُ در لغت به معنی حبس است.
وقف در لغـت به معنای حبس شدن و حبس کردن متوقّـف شدن و متوقّـف کـردن است. چنان چـه در آیه ی «و قفوهم انّهم مسؤول«؛ «آن ها را باز دارید و متوقّف کنید از اعمالشان مسوول هستند«، به این معنا به کار رفته. اگر کلمهِ ی وقف با حرف جر «علی»به کار رود، به معنای اطلاع دادن است؛ (قرشی،1354،236ص)، مثل آیه ی «و لو تری اذ وقفوا علی النار فقالوا یا لیتنا نرد«؛ «ای کاش ببینی آن گاه که بر آتش مشرف شدند و مطّلع گشتند و گفتند ای کاش به دنیا بر گردانده می شدیم.«؛ (سوره انعام، آیه ی 27)

..................................................................................................................................

 معنای اصطلاحی وقف

 

وقف در اصطلاح فقهی عبارت است ار این که شخصی عین مال خود را حبس دائم کند و منافع آن را شرعاًِ و به رایگان در اختیار تأسیسات یا شخص یا اشخاص مخصوص بگذارد.
فقها در بیان مفهوم اصطلاحی وقف که از نظر شرعی کلمه ی وقف چه مفهومی دارد؟ اختلاف نظر دارند؛ منشأ اختلاف آن است که برخی آن را لازم و برخی جایز می دانند و عدّه ای قصد قربت را شرط تحقّـق وقف می دانند.ولی عدّه ی دیگری چنین عقیده ای ندارند، و غیر این ها. این نوع اختلافات موجب شده است که در تعریف آن نیز با تعاریف گوناگون مواجه شویم. (الکبیسی، 1378،ص67) از فقها، تعاریف فراوانی در ارتباط با بیان مفهوم اصطلاحی وقف نقل شده که مهمترین آن ها را در اینجا نقل می کنیم:مرحـوم محقـق حلّی در تعریف آن گفته:«الوقـف عقد ثمرته تحبیس الاصل و اطلاق المنـفه«؛ یعنی وقـف عقدی است که ثمره ی آن حبس کردن اصل و رها کردن منفعـت است.)، این تعـریف از روایت «حبـس الـاصل و سبـل الـثـمره»مستفـاد شـده است. (بهـداروند،1385، ص187)
امام خمینی (قدس سره) در تعریف وقف فرموده است: «تحبیس العین و تسبیل المنفعه«؛یعنی وقف، عبارت از حبس کردن عین و رها کردن منفعت آن است. (خمینی،1380،ص62)
یکی از معاصران در تعریف وقف گفته:«وقف صدقه ی جاریه یا حبس کردن عین (عین ملک) و تسبیل، اطلاق و رها کردن منفعت و مباح کردن آن و فی سبیل الله قرار دادن آن است. حبس به این معناست که«دیگر نتوان آن را معامله کرد و در معرض نقل و انتقال قرار داد»و تسبیل یا اطلاق منفعت آن یعنی رها کردن منفعت آن، به عبارت دیگر، یعنی بهره ی آن را فی سبیل الله و صدقه ی جاریه قرار دادن است. (فیض،1370، ص382)
برخی عالمان از جمله مرحوم بجنوردی در تعریف وقف لفظ تسبیل را بهتر از لفظ اطلاق دانسته است؛ زیرا از یک سو در لفظ تسبیل، راه خدا منظور شده که در نتیجه بر این اساس، لفظ وقف از عبادات خواهد شد و از سوی، این تعریف با سخن پیامبر (ص) که فرموده: «حبس الاصل و سبل المنفعه»هماهنگی دارد. (سلیمی فر،1370، ص12)
در ماده ی 55 قانون مدنی در تعریف وقف گفته شده: «وقف عبارت است از این که مال حبس و منافع آن تسبیل شود. در این تعریف نیز لفظ تسبیل بر لفظ اطلاق ترجیح داده شده»و همچنین در حدیث دیگری در خصوص وقف آمده:«احبس الاصل و سبل الثمره«؛ به همین دلیل برخی از فقیهان همچون شیخ طوسی در کتاب نهایه و سلار در کتاب مراسم، وقف را جزء عبادات برشمردند. شهید اوّل در کتاب دروس، وقف را صدقه ی جاریه معنا کرده. و سلار گفته:«وقف و صدقه یک چیز است.»(دکتر فیض، 1375، ص22)
مرحوم صاحب جواهر هیچ یک از تعاریف مربوط به وقف را تعریف حقیقی ندانسته،زیرا معتقد است که هیچ یک از تعاریف وقف جامع افراد و مانع اغیار نیست. بسیاری از فقیهان وقف را عبادت نمی دانند؛گرچه معتقدند که اگر وقف با قصد همراه باشد، ثواب عبادت را نیز خواهد داشت.همه ی ادیان و شرایع برای وقف اهمّیّت قائل شده اند. هزینه ی نگاهداری معابد و آثار مقدّسه ی دینی از منابع موقوفات تأمین شده که نشان دهنده ی اعتقـادات متدیّـنان بوده است؛ به همین دلیل، در کتاب شرایع، حکم فقهی وقـف بر معبد یهود و نصارا و نیز وقف بر نوشتن تورات و انجیل بیان شده و گفتـه شده که چنان که وقـف به وسیله ی خود یهود و نصارا صورت گـیرد، اشکـال ندارد. (محقق حلی، 1377، ص347)
از آن جا که واقف، اغلب با موقوف علیهم رو به رو نیست، وقف وی صدقه ای شمرده می شود که از منّت و آزار مبطل صدقه، خالی است؛ بدین سبب باطل نمی شود؛ چون در قرآن مجید منّت و آزار، باعث بطلاق صدقه دانسته شده؛چنان که خداوند فرموده:«یا ایّها الذین آمنوا لا تبطلوا صدقاتکم بالمنّ والاذی کالّذی ینفق ماله رئاء النّاس و لا یومن بالله و الیوم الاخر فمثله کمثل صفوان علیه تراب فاصابه وابل فترکه صلداً لا یقدرون علی شیء مما کسبوا والله لا یهدی القوم الکافرین«؛«ای مومنان! صدقات خود را با منّت گذاشتن و آزار باطل نکنید همانند کسی که مالش را برای نمایش دادن به مردم انفاق می کند و به خدا و روز واپسین اعتقاد ندارد. آری، داستان او مثل سنگی است که بر آن خاکی باشد و باران سنگینی بر آن ببارد و آن را همچون سترون و اگذارد. آنان از کار و کردار خویش حاصلی نبرند و خداوند خدا نشناسان را هدایت نمی کند.»(سوره بقره، آیه264)
همه ی مذاهب فقهی اسلام (حنفی، شافعی، مالکی، حنبلی، زیدی و ظاهری) وقف را جایز دانسته اند؛ البته برخی از مذاهب اسلامی، وقف را مشروع ندانسته و آن را منافی اصول اسلامی می دانند، مگر در خصوص مسجد. این قول نزد مذاهب اسلامی متروک است. مذاهب فقهی اسلامی به طور کلّی وقف خانه، زمین، باغ، سلاح، قاطر، لباس و قرآن و نظایر این ها را جایز می دانند. برخی هم وقف را فقط در اسلحه و اسب و قاطر و الاغ جایز دانسته اند و در غیر این ها جایز نشمرده اند. (سلیمی فر، 1370، ص14)
در ماده ی 58 قانون مدنی گفته شده: فقط مالی جایز است که با بقای عین بتوان از آن منتفع شد اعم از این که منقول باشد یا غیر منقول، مشاع باشد یا مفروز.
امام خمینی (قدس سره) فرموده است: آن چه وقف می شود، باید عین مملوک باشد که مدّتی قابل توجّه باقی بماند، به گونه ای که امکان انتفاع منفعت محلله از آن و نیز امکان قبض آن باشد؛ بنابراین، وقف منافع و دیون و وقف چیزهایی که به ملکیّت در نمی آیند، مثل خمر و خنزیر و نیز وقف خوردنی ها و میوه ها صحیح نیست. (خمینی،1380،ص69)
یکـی از نویسـندگـان معاصر می گـوید: «وقـف نه تنها جایـز اسـت، بلـکه در مـوارد و حالاتی راجـح و مستحـب نیز می باشد و در موقعیّت ویـژه ای برای «حقـن دما»و مبارزه با مـال پرستـی و مـال اندوزی و جهت کـاهش اختـلاف طبقـاتی فاحـش واجـب مـی شود. (ابو سعید،1375، ص 17)

..................................................................................................................................

سیمای وقف

 

1. اصلی ثابت وفرعی در آسمان

اصلها ثابت و فرعها فی السماء

2. معامله با خدا

گیرنده خداست:أَ لَمْ یعْلَمُوا أَنَّ اللّهَ هُوَ یقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبادِهِ وَ یأْخُذُ الصَّدَقاتِ[توبه/104].

آیا ندانسته‏اند که تنها خداست که از بندگانش توبه را مى‏پذیرد و صدقات را مى‏گیرد.

3. نشانه صداقت

وقف نشانه صداقت است، مثل زکات و صداق.

4. مصداق صدقه

وقف مصداق صدقه است که عامل تطهیرمال است.

خُذْ مِنْ أَمْوالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَکیهِمْ بِها[توبه/103].

از اموال آنان صدقه‏اى بگیر تا به وسیله آن پاک و پاکیزه‏شان سازى 

لا یمَسُّهُ إِلاَّ الْمُطَهَّرُونَ[واقعه/79]. که جز پاک‏شدگان بر آن دست ندارند.

..................................................................................................................................

آثار دنیوی وقف

 

1. گشایش

فَأَمّا مَنْ أَعْطی وَ اتَّقی وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنی فَسَنُیسِّرُهُ لِلْیسْری[لیل/7-5].   

 اما آنکه [حق خدا را] داد و پروا داشت (5)

[پاداش] نیکوتر را تصدیق کرد (6)    بزودى راه آسانى پیش پاى او خواهیم گذاشت (7)

این آیه درباره کسی است که باغی داشت و به پیامبر(ص)عرض کرد: من آنرا در اختیار اهل صدقه قرار دادم.

2. مالکیت عمومی

فانی باقی می شود. (عمر کوتاه، توشه کم، راه طولانی، خطر زیاد، هدف بلند)، ولی وقف راه حل است. مالکیت شخصی، مالکیت عمومی می شود. (من، ما می شود.)

3. نوعی دوستی

وقف، نوعی دوستی است:وَ إِذْ قالَ إِبْراهِیمُ رَبِّ اجْعَلْ هذا بَلَداً آمِناً وَ ارْزُقْ أَهْلَهُ مِنَ الثَّمَراتِ[بقره/126].  چون ابراهیم گفت پروردگارا این [سرزمین] را شهرى امن گردان و مردمش را هر کس از آنان که به خدا و روز بازپسین ایمان بیاورد      

4. وسیله محبوبیت

وقف، وسیله محبوب شدن است:إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ سَیجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا[مریم/96].   کسانى که ایمان آورده و کارهاى شایسته کرده‏اند به زودى [خداى] رحمان براى آنان محبتى [در دلها] قرار مى‏دهد   

5. وسیله فقر زدایی  : وقف، وسیله فقر زدایی است.

6. وسیله نشر فرهنگ : مدارس و کتابخانه ها و کتاب ها و مساجد و حسینیه ها نمونه های بارز نشر فرهنگ به وسیله وقف است.

7. مبارزه با تکاثر

أَلْهاکمُ التَّکاثُرُ[تکاثر/1]    تفاخر به بیشترداشتن شما را غافل داشت

8 . علاقه گذشتگان به آیند گان : وقف، بیان گرعلاقه گذشتگان به آیندگان است.

9. پاسداری آیندگان از گذشتگان : وقف، موجب استغفار و درود و پاسداری آیند گان از گذشتگان است

10. تأمین آینده روشن

قِیلَ ارْجِعُوا وَراءَکمْ فَالْتَمِسُوا نُوراً[حدید/13].   

گفته مى‏شود بازپس برگردید و نورى درخواست کنید آنگاه میان آنها دیوارى زده مى‏شود.

وقف کردن در خط پیامبر و علی قرار گرفتن است.

11. جلوگیری از تبذیر واسراف

إِنَّ الْمُبَذِّرِینَ کانُوا إِخْوانَ الشَّیاطِینِ[اسراء/27].  

 چرا که اسرافکاران برادران شیطانهایند و شیطان همواره نسبت به پروردگارش ناسپاس بوده است  

الذین یبخلو.....

..................................................................................................................................

آثار وقف در جامعه

 

1. وسیله نزدیکی اغنیاء به فقرا (توازن اجتماعی)

2. جلوگیری از انفجار

وَ أَنْفِقُوا فِی سَبِیلِ اللّهِ وَ لا تُلْقُوا بِأَیدِیکمْ إِلَی التَّهْلُکةِ وَ أَحْسِنُوا إِنَّ اللّهَ یحِبُّ الْمُحْسِنِینَ[بقره/195].

 و در راه خدا انفاق کنید و خود را با دست‏خود به هلاکت میفکنید و نیکى کنید که خدا نیکوکاران را دوست مى‏دارد  

3. حلاّل مشکلات جامعه : وقف، حلّال مشکلات اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی است.

4. بهره گیری عموم : یک سالن وقفی مورد بهره گیری عموم قرار می گیرد.

5. صرفه جویی : به وسیله بک کتاب وقفی صرفه جویی در چاپ، کاغذ، مکان، پول.

..................................................................................................................................

آثار اخروی وقف

 

1. مانع حسرت هنگام مرگ : وقف، مانع حسرت در لحظه مرگ است.

وَ أَنْفِقُوا مِنْ ما رَزَقْناکمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ یأْتِی أَحَدَکمُ الْمَوْتُ فَیقُولَ رَبِّ لَوْ لا أَخَّرْتَنِی إِلی أَجَلٍ قَرِیبٍ فَأَصَّدَّقَ وَ أَکنْ مِنَ الصّالِحِینَ[منافقون/10].

 از آنچه روزى شما گردانیده‏ایم انفاق کنید پیش از آنکه یکى از شما را مرگ فرا رسد و بگوید پروردگارا چرا تا مدتى بیشتر [اجل] مرا به تاخیر نینداختى تا صدقه دهم و از نیکوکاران باشم.  

2. تبدیل فانی به باقی

(عمر کوتاه، توشه کم، راه طولانی، خطر زیاد، هدف بلند) وقف، راه حلّی برای اصلاح امور فوق است .

3. تبدیل ادنی به اعلی

أَ تَسْتَبْدِلُونَ الَّذِی هُوَ أَدْنی بِالَّذِی هُوَ خَیرٌ[بقره/61]. آیا به جاى چیز بهتر خواهان چیز پست‏ترید پس به شهر فرود آیید که آنچه را خواسته‏اید براى شما 

4. سود بی حساب : وقف، سود بی حساب دارد.

مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَکرٍ أَوْ أُنْثی وَ هُوَ مُومِنٌ فَأُولئِک یدْخُلُونَ الْجَنَّةَ یرْزَقُونَ فِیها بِغَیرِ حِسابٍ[غافر/40].

 هر که بدى کند جز به مانند آن کیفر نمى‏یابد و هر که کار شایسته کند چه مرد باشد یا زن در حالى که ایمان داشته باشد در نتیجه آنان داخل بهشت مى‏شوند و در آنجا بى‏حساب روزى مى‏یابند

5. تداوم عمل صالح

وقف، تداوم عمل صالح است:نَکتُبُ ما قَدَّمُوا وَ آثارَهُمْ وَ کلَّ شَیءٍ أَحْصَیناهُ فِی إِمامٍ مُبِینٍ[یس/12].

 آرى ماییم که مردگان را زنده مى‏سازیم و آنچه را از پیش فرستاده‏اند با آثار [و اعمال]شان درج مى‏کنیم و هر چیزى را در کارنامه‏اى روشن برشمرده‏ایم 

6. مصداق باقیات وصالحات : وقف، مصداق باقیات الصالحات است.

الْمالُ وَ الْبَنُونَ زِینَةُ الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ الْباقِیاتُ الصّالِحاتُ خَیرٌ عِنْدَ رَبِّک ثَواباً وَ خَیرٌ أَمَلاً[کهف/46].

 مال و پسران زیور زندگى دنیایند و نیکیهاى ماندگار از نظر پاداش نزد پروردگارت بهتر و از نظر امید [نیز] بهتر است

در سوره مریم می خوانیم:الْباقِیاتُ الصّالِحاتُ خَیرٌ عِنْدَ رَبِّک ثَواباً وَ خَیرٌ مَرَدًّا[مریم/76].

 و خداوند کسانى را که هدایت‏یافته‏اند بر هدایتشان مى‏افزاید و نیکیهاى ماندگار نزد پروردگارت از حیث پاداش بهتر و خوش‏فرجام‏تر است 

قَالَ الصَّادِقُ(ع):لَیسَ یتْبَعُ الرَّجُلَ بَعْدَ مَوْتِهِ مِنَ الْأَجْرِ إِلَّا ثَلَاثُ خِصَالٍ صَدَقَةٌ أَجْرَاهَا فِی حَیاتِهِ فَهِی تَجْرِی بَعْدَ مَوْتِهِ وَ سُنَّةُ هُدًی سَنَّهَا فَهِی یعْمَلُ بِهَا بَعْدَ مَوْتِهِ  اَوْ وَلَدٌ صَالِحٌ یدْعُو لَهُ[کافی، ج7، ص56].

7. مغفرت واجر عظیم

الْمُتَصَدِّقِینَ وَ الْمُتَصَدِّقاتِ وَ الصّائِمِینَ وَ الصّائِماتِ وَ الْحافِظِینَ فُرُوجَهُمْ وَ الْحافِظاتِ وَ الذّاکرِینَ اللّهَ کثِیراً وَ الذّاکراتِ أَعَدَّ اللّهُ لَهُمْ مَغْفِرَةً وَ أَجْراً عَظِیماً[احزاب، 35].

 مردان و زنان صدقه‏دهنده و مردان و زنان روزه‏دار و مردان و زنان پاکدامن و مردان و زنانى که خدا را فراوان یاد مى‏کنند خدا براى [همه] آنان آمرزشى و پاداشى بزرگ فراهم ساخته است.

..................................................................................................................................

آثار اخلاقی وقف

 

1. مبارزه با فخرفروشی

اعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَیاةُ الدُّنْیا لَعِبٌ وَ لَهْوٌ وَ زِینَةٌ وَ تَفاخُرٌ بَینَکمْ وَ تَکاثُرٌ فِی الأَْمْوالِ وَ الأَْوْلادِ[حدید/20].

 بدانید که زندگى دنیا در حقیقت بازى و سرگرمى و آرایش و فخرفروشى شما به یکدیگر و فزون‏جویى در اموال و فرزندان است

2. مبارزه با حرص

خُذْ مِنْ أَمْوالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَکیهِمْ بِها[توبه/103].

ازاموال آنان صدقه‏اى بگیر تا به وسیله آن پاک و پاکیزه‏شان سازى و برایشان دعا کن زیرا دعاى تو براى آنان آرامشى است و خدا شنواى داناست.

3. نشانه دلسوزی و آینده نگری : وقف، نشانه دلسوزی، آینده نگری و تعاون است.

..................................................................................................................................

موارد وقف

 

1. وقف کتا ب و کتا بخا نه

وقف کتاب و کتابخانه یک وقف معنوی است که باعث رشد و تعا لی جامعه می گردد و بسیاری از علمای قدیم از همین گونه کتاب ها استفاده می کردند.

2. وقف بر کا رهای خیر

إِنّا نَحْنُ نُحْی الْمَوْتی وَ نَکتُبُ ما قَدَّمُوا وَ آثارَهُمْ[یس/12].  آرى ماییم که مردگان را زنده مى‏سازیم و آنچه را از پیش فرستاده‏اند با آثار [و اعمال]شان درج مى‏کنیم و هر چیزى را در کارنامه‏اى روشن برشمرده‏ایم.

تَعاوَنُوا عَلَی الْبِرِّ وَ التَّقْوی[مائده/2]. شما را به تعدى وادارد و در نیکوکارى و پرهیزگارى با یکدیگر همکارى کنید  [اختصاص مفید، ص29].

3.وقف جلسات روضه خوانی

وَ مَنْ یعَظِّمْ شَعائِرَ اللّهِ[حج/32]. این است [فرایض خدا] و هر کس شعایر خدا را بزرگ دارد

قَالَ الصَّادِقُ(ع):رَحِمَ اللَّهُ مَنْ أَحْیا أَمْرَنَا

4. ساختمان های اسلامی : وقف ساختمان های اسلامی و تعمیر آن

قَالَ الصَّادِقُ(ع):مَنْ أَحْیا نَفْساً فَکأَنَّمَا أَحْیا النَّاسَ جَمِیعاً[کافی، ج4، ص57].

5.وقف درمانگاه

وَ مَنْ أَحْسَنُ قَوْلاً مِمَّنْ دَعا إِلَی اللّهِ وَ عَمِلَ صالِحاً[فصلت/33]. کیست‏خوشگفتارتر از آن کس که به سوى خدا دعوت نماید و کار نیک کند

6.وقف تبلیغات

..................................................................................................................................

وقف از دید عرفانی

 

1. از خود کندن

وقف، از خود کندن و وصل به جمع شدن است.

2.وقف فانی ر ا باقی کردن است.

3.وقف، شریک کارهای خیردیگران بعد از خود است.

4.وقف جبران مافات

وقف، جبران مافات است:تابُوا وَ أَصْلَحُوا[بقره/160].

مگر کسانى که توبه کردند و [خود را] اصلاح نمودند

5. ذخیره برای آینده است.

ما تُقَدِّمُوا لأَِنْفُسِکمْ مِنْ خَیرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللّهِ[بقره/110].

 هر گونه نیکى که براى خویش از پیش فرستید آن را نزد خدا

6. رشد فعلی

وَ مَثَلُ الَّذِینَ ینْفِقُونَ أَمْوالَهُمُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللّهِ وَ تَثْبِیتاً مِنْ أَنْفُسِهِمْ[بقره/265]. و مَثَل (صدقات‏) کسانى که اموال خویش را براى طلب خشنودى خدا و استوارى روحشان انفاق مى‏کنند،

..................................................................................................................................

آثارسوء وقف نکردن

 

1. مال بی فایده

وقف کنید تا نگوئید:ما أَغْنی عَنِّی مالِیهْ[حاقه/28].

2. حسرت

یا لَیتَنِی قَدَّمْتُ لِحَیاتِی[فجر/24].

3. آرزوی بازگشت

إِذا جاءَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قالَ رَبِّ ارْجِعُونِ لَعَلِّی أَعْمَلُ صالِحا[مومنون/100-99].  تا آنگاه که مرگ یکى از ایشان فرا رسد مى‏گوید پروردگارا مرا بازگردانید (99)  شاید من در آنچه وانهاده‏ام کار نیکى انجام دهم

4. طرد از درگاه الهی

الْیوْمَ نَنْساکمْ کما نَسِیتُمْ لِقاءَ یوْمِکمْ هذا[جاثیه/34]. و گفته شود همان‏گونه که دیدار امروزتان را فراموش کردید امروز شما را فراموش خواهیم کرد

5. نیازمندی درآخرت

روزی نشنویم:قِیلَ ارْجِعُوا وَراءَکمْ فَالْتَمِسُوا نُوراً[حدید/13]. گفته مى‏شود بازپس برگردید و نورى درخواست کنید آنگاه میان آنها دیوارى زده مى‏شود

..................................................................................................................................

ویژگیهای وقف

 

1. وام بی اضطراب : وقف وامی است که در پرداخت آن اضطرار نیست.

إِنّا لا نُضِیعُ أَجْرَ مَنْ أَحْسَنَ عَمَلاً[کهف/30]

[بدانند که] ما پاداش کسى را که نیکوکارى کرده است تباه نمى‏کنیم

وَ مَنْ یعْمَلْ مِنَ الصّالِحاتِ مِنْ ذَکرٍ أَوْ أُنْثی وَ هُوَ مُومِنٌ فَأُولئِک یدْخُلُونَ الْجَنَّةَ وَ لا یظْلَمُونَ نَقِیراً[نساء/124].

و کسانى که کارهاى شایسته کنند چه مرد باشند یا آن در حالى که مؤمن باشند آنان داخل بهشت مى‏شوند و به قدر گودى پشت هسته خرمایى مورد ستم قرار نمى‏گیرند

2. سود بی شمار

مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَکرٍ أَوْ أُنْثی وَ هُوَ مُومِنٌ فَلَنُحْیینَّهُ حَیاةً طَیبَةً وَ لَنَجْزِینَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ ما کانُوایعْمَلُونَ[نحل/97]. هر کس از مرد یا زن کار شایسته کند و مؤمن باشد قطعا او را با زندگى پاکیزه‏اى حیات [حقیقى] بخشیم و مسلما به آنان بهتر از آنچه انجام مى‏دادند پاداش خواهیم داد

3. بهترین انفاق

وقف، بهترین انفاق است:مَثَلُ الَّذِینَ ینْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ فِی سَبِیلِ اللّهِ کمَثَلِ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنابِلَ فِی کلِّ سُنْبُلَةٍ مِائَةُ حَبَّةٍ وَ اللّهُ یضاعِفُ لِمَنْ یشاءُ وَ اللّهُ واسِعٌ عَلِیمٌ[بقره/261]. مَثَل (صدقات‏) کسانى که اموال خود را در راه خدا انفاق مى‏کنند همانند دانه‏اى است که هفت خوشه برویاند که در هر خوشه‏اى صد دانه باشد؛ و خداوند براى هر کس که بخواهد (آن را) چند برابر مى‏کند، و خداوند گشایشگر داناست‏.

4. انفاق بدون منت

وقف، انفاق بدون منت و آزار است. (چون نسل آینده را نمی بیند تا منت گذارد)

یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تُبْطِلُوا صَدَقاتِکمْ بِالْمَنِّ وَ الأَْذی[بقره/264].

5. نزدیک به اخلاص اى کسانى که ایمان آورده‏اید، صدقه‏هاى خود را با منّت و آزار، باطل مکنید، مانند کسى که مالش را براى خودنمایى به مردم‏، انفاق مى‏کند

وقف، به اخلاص نزدیک است، چون معمولا کام گیران از موقوفات بعد از حیات واقف از وقف استفاده می کنندإِنَّما نُطْعِمُکمْ لِوَجْهِ اللّهِ لا نُرِیدُ مِنْکمْ جَزاءً وَ لا شُکوراً[دهر/9].

6. تعدیل ثروت : وقف، گامی برای تعدیل ثروت با دست خود.

7. مصداق برتری آخرت بر دنیا : وقف، مصداقی برای برتری دادن آخرت بر دنیا است.

قُلْ إِنْ کانَ آباوکمْ وَ أَبْناوکمْ وَ إِخْوانُکمْ وَ أَزْواجُکمْ وَ عَشِیرَتُکمْ وَ أَمْوالٌ اقْتَرَفْتُمُوها وَ تِجارَةٌ تَخْشَوْنَ کسادَها وَ مَساکنُ تَرْضَوْنَها أَحَبَّ إِلَیکمْ مِنَ اللّهِ وَ رَسُولِهِ وَ جِهادٍ فِی سَبِیلِهِ فَتَرَبَّصُوا حَتّی یأْتِی اللّهُ بِأَمْرِهِ وَ اللّهُ لا یهْدِی الْقَوْمَ الْفاسِقِینَ[توبه/24]. بگو اگر پدران و پسران و برادران و زنان و خاندان شما و اموالى که گرد آورده‏اید و تجارتى که از کسادش بیمناکید و سراهایى را که خوش مى‏دارید نزد شما از خدا و پیامبرش و جهاد در راه وى دوست‏داشتنى‏تر است پس منتظر باشید تا خدا فرمانش را [به اجرا در]آورد و خداوند گروه فاسقان را راهنمایى نمى‏کند

8. مضاربه بی ضرر با خدا

وقف، مضاربه بی ضرر با خداست:إِنَّ الَّذِینَ یتْلُونَ کتابَ اللّهِ وَ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ أَنْفَقُوا مِمّا رَزَقْناهُمْ سِرًّا وَ عَلانِیةً یرْجُونَ تِجارَةً لَنْ تَبُورَ[فاطر/29].

در حقیقت کسانى که کتاب خدا را مى‏خوانند و نماز برپا مى‏دارند و از آنچه بدیشان روزى داده‏ایم نهان و آشکارا انفاق مى‏کنند امید به تجارتى بسته‏اند که هرگز زوال نمى‏پذیرد

..................................................................................................................................

منع از وقف

 

1. عدم ارزش برای همه مالکیتها : هرمالکیتی ارزش نیست.

وَ لا یحْسَبَنَّ الَّذِینَ یبْخَلُونَ بِما آتاهُمُ اللّهُ مِنْ فَضْلِهِ هُوَ خَیراً لَهُمْ بَلْ هُوَ شَرٌّ لَهُمْ سَیطَوَّقُونَ ما بَخِلُوا بِهِ یوْمَ الْقِیامَةِ وَ لِلّهِ مِیراثُ السَّماواتِ وَ الأَْرْضِ وَ اللّهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ[آل عمران/180].

کسانى که به آنچه خدا از فضل خود به آنان عطا کرده بخل مى‏ورزند هرگز تصور نکنند که آن [بخل] براى آنان خوب است بلکه برایشان بد است به زودى آنچه که به آن بخل ورزیده‏اند روز قیامت طوق گردنشان مى‏شود میراث آسمانها و زمین از آن خداست و خدا به آنچه مى‏کنید آگاه است

2. فناپذیری اموال

یحْسَبُ أَنَّ مالَهُ أَخْلَدَهُ[همزه/3]. پندارد که مالش او را جاوید کرده

3. خدای بی نیاز ومخلوق فقیر

ها أَنْتُمْ هولاءِ تُدْعَوْنَ لِتُنْفِقُوا فِی سَبِیلِ اللّهِ فَمِنْکمْ مَنْ یبْخَلُ وَ مَنْ یبْخَلْ فَإِنَّما یبْخَلُ عَنْ نَفْسِهِ وَ اللّهُ الْغَنِی وَ أَنْتُمُ الْفُقَراءُ[محمد/38].

 شما همان [مردمى] هستید که براى انفاق در راه خدا فرا خوانده شده‏اید پس برخى از شما بخل مى‏ورزند و هر کس بخل ورزد تنها به زیان خود بخل ورزیده و [گرنه] خدا بى‏نیاز است و شما نیازمندید

..................................................................................................................................

مانعان از وقف

 

1. همفکران منافقان

هُمُ الَّذِینَ یقُولُونَ لا تُنْفِقُوا عَلی مَنْ عِنْدَ رَسُولِ اللّهِ حَتّی ینْفَضُّوا وَ لِلّهِ خَزائِنُ السَّماواتِ وَ الأَْرْضِ وَ لکنَّ الْمُنافِقِینَ لا یفْقَهُونَ[منافقون/7].

 آنان کسانى‏اند که مى‏گویند به کسانى که نزد پیامبر خدایند انفاق مکنید تا پراکنده شوند و حال آنکه گنجینه‏هاى آسمانها و زمین از آن خداست ولى منافقان درنمى‏یابند

2. شیاطین

الشَّیطانُ یعِدُکمُ الْفَقْرَ وَ یأْمُرُکمْ بِالْفَحْشاءِ[بقره/268].

شیطان شما را از تهیدستى بیم مى‏دهد و شما را به زشتى وامى‏دارد؛

3. فخرفروشان

وَ اللّهُ لا یحِبُّ کلَّ مُخْتالٍ فَخُورٍ[حدید/23]. و خدا هیچ خودپسند فخرفروشى را دوست ندارد

4. آمران به بخل

الَّذِینَ یبْخَلُونَ وَ یأْمُرُونَ النّاسَ بِالْبُخْلِ وَ یکتُمُونَ ما آتاهُمُ اللّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ أَعْتَدْنا لِلْکافِرِینَ عَذاباً مُهِیناً[نساء/37]. همان کسانى که بخل مى‏ورزند و مردم را به بخل وامى‏دارند و آنچه را خداوند از فضل خویش بدانها ارزانى داشته پوشیده مى‏دارند و براى کافران عذابى خوارکننده آماده کرده‏ایم

5. قارون صفتان : از مال نگذشتن در خط قارون بودن است.

..................................................................................................................................

نمونه های وقفی

 

1. در مهر جرد زادگاه حاج شیخ عبد الکریم زمینی وقف جمع آوری سنگهای کوچه ها شده بود.

2. در نائین وقفی داریم برای روضه خوان  ها که قصد منبر دارند، ولی کسی آنان را دعوت نمی کند.

3. در تفت حسینیه ای وقف درماندگان خارج از شهر شده است.

4. در لبنان وقفی است که درآمد آن صرف افرادی می شود که بر بالین بیماران در بیمارستان روند و به یکدیگر بگویند فلانی امروز بهتر شده وضع او رو به بهبودی می رود، به طوری که مریض با این تلقین دلگرم شود که خوب شدنی است.[فرهنگ وقف، ص44].

5. در قاهره موقوفه ای است که درآمد آن صرف گروه نمایشی که رفع کدورت از بیماران نمایند؛ شده و حتی سرودی را بالای مناره مسجد بیمارستان سلطان قلاوون در قاهره بخواند تا بیمارانی که خوابشان نمی برد لذت برند.[فرهنگ وقف، ص44].

6. صلاح الدین ایوبی مراکزی را برای امداد به زنان شیرده وقف کرده بود که از طریق دو لوله، یکی شیر و یکی شربت زنان شیرده که کمبود شیر دارند را تغذیه وتقویت می نمودند.[فرهنگ وقف، ص44].

7. ابن بطوته می گوید: در دمشق موقوفاتی برای جهازیه دختران فقیر، موقوفاتی برای فرستادن افرادی به حج و یا آزاد کردن اسیران و ابن السبیل و (دراه مانده ها) راه سازی و سنگ چین کردن کف کوچه های دمشق وقف شده است.

8. این گونه وقف به منظور امداد و کمک به اطفال و خدمت کارانی است که در راه محموله خود را بشکنند و یا گم نمایند، در این صورت برای این که مواجه با خشم و مورد مواخذه و سیاست پدر و مخدوم خویش قرار نگیرند، با مراجعه به متولی وقف، مثل یا عوض آنرا می گیرند.

ابن بطوطة در سفرنامه خود حکایت می کند:

روزی در یکی از کوچه های دمشق می گذشتم. غلام بچه ای را دیدم که از دستش یک کاسه چینی که در دمشق (صحن) نامیده می شود افتاد و شکست. مردم گرد او جمع شدند. یکی از آن میان گفت: غم نخور شکسته های کاسه را جمع کن ببریم پیش رئیس اوقاف ظروف. غلام خرده ها را جمع کرد و آن مرد همراه او پیش رئیس اوقاف مزبور رفت و پول ظرف را گرفت و به او داد. این یکی از کارهای خیلی خوب دمشقیان است و اگر چنین وقفی نبود طفل در معرض ضرب و شتم ارباب خود قرار می گرفت و خاطرش رنجور می گشت. خداوند بانیان بلند همّت اینگونه خیرات را جزای خیر کرامت فرماید.[سفرنامه ابن بطوطه، ترجمه دکتر محمد علی موحّد، جلد اول، ص142].

9. وقف برای مخارج ستمدیدگان از ماموران دولت.

10. باغ بادام و پسته در اصطهبانات برای کودکانی که به مسجد می روند.

11. در کرمانشاه موقوفه برای لباس عروس و داماد قرار داده اند.

12. در مشهد موقوفه برای کفش هایی که از زائران گم می شود قرار داده اند.

..................................................................................................................................

اوقاف پیامبر اسلام (ص)

 

1. هفت زمین حصار دار

مجلسی(ره)چندین حدیث در مورد موقوفات پیامبر(ص)نقل می کند از جمله:

موقوفات پیامبر(ص)عبارت بودند از هفت زمین حصار دار (باغ و قلعه) که حضرت برای فاطمه(س)وقف کرده بودند که یکی از آنها فدک است.[در جلد 22 بحار ص297].

2. وقف اموالی جهت مهمان

قَالَ الصَّادِقُ(ع):تَصَدَّقَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) بِأَمْوَالٍ جَعَلَهَا وَقْفاً وَ کانَ ینْفِقُ مِنْهَا عَلَی أَضْیافِهِ[دعائم الإسلام، ج2، ص341].

کانَ وَکیلًا فِی الْأَوْقَافِ بِقُمَّ[بحارالأنوار، ج50، ص323].

..................................................................................................................................

اوقاف امام علی (ع)

 

1. وقف چاهی برای حجاج

قَالَ الصَّادِقُ(ع):قَسَمَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) الْفَیءَ فَأَصَابَ عَلِیاً أَرْضٌ فَاحْتَفَرَ فِیهَا عَیناً فَخَرَجَ مِنْهَا مَاءٌ ینْبُعُ فِی السَّمَاءِ کهَیئَةِ عُنُقِ الْبَعِیرِ فَسَمَّاهَا عَینَ ینْبُعَ فَجَاءَ الْبَشِیرُ لِیبَشِّرَهُ فَقَالَ بَشِّرِ الْوَارِثَ هِی صَدَقَةٌ بَتّاً بَتْلًا فِی حَجِیجِ بَیتِ اللَّهِ وَ عَابِرِ سَبِیلِهِ لَا تُبَاعُ وَ لَا تُوهَبُ وَ لَا تُورَثُ فَمَنْ بَاعَهَا أَوْ وَهَبَهَا فَعَلَیهِ لَعْنَةُ اللَّهِ وَ الْمَلَائِکةِ وَ النَّاسِ أَجْمَعِینَ لَا یقْبَلُ اللَّهُ مِنْهُ صَرْفاً وَ لَا عَدْلًا[تهذیب الأحکام، ج9، ص148].

امام صادق(ع)می فرماید:" پیامبر(ص)بعد ازیکی از جنگ ها غنایم را تقسیم می کرد. به علی(ع)قطعه زمینی نصیب شد. حضرت چاهی را در آن زمین کندند که وقتی به آب رسید آب جوشانی داشت که به آسمان زبانه می کشید مثل گردن شتر، نام گذاری کردند به "عین ینبع"؛ یعنی چشمه جوشان. فردی آمد، حضرت را به این چاه با برکت بشارت دهد. حضرت فرمود:

بشارت ده آنهایی که از آن استفاده خواهند کرد من این چاه را در راه سیراب کردن حاجیان بیت الله و مسافرین آن دیار وقف کرده و کسی حق خرید و فروش و واگذاری ندارد و به ارث هم نمی رسد".

2. وقف خانه خود درمدینه

قَالَ الصَّادِقُ(ع):صَدَّقَ أَمِیرُ الْمُومِنِینَ عَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ (ع) بِدَارِهِ الَّتِی فِی الْمَدِینَةِ فِی بَنِی زُرَیقٍ[من لایحضره الفقیه، ج4، ص248].

امام صادق(ع)فرمود: حضرت علی(ع)خانه خود را در مدینه وقف نمود.

3. نخلستان هایی جهت شیعیان وبنی هاشم

هم چنین نخلستان هایی که حضرت علی(ع)وقف استفاده شیعیان و بنی هاشم نموده اند.

5.رُوِی:" أَنَّ الْحُسَینَ (ع) اشْتَرَی النَّوَاحِی الَّتِی فِیهَا قَبْرُهُ مِنْ أَهْلِ نَینَوَی وَ الْغَاضِرِیةِ بِسِتِّینَ أَلْفِ دِرْهَمٍ وَ تَصَدَّقَ بِهَا عَلَیهِمْ وَ شَرَطَ أَنْ یرْشِدُوا إِلَی قَبْرِهِ وَ یضَیفُوا مَنْ زَارَهُ ثَلَاثَةَ أَیامٍ"[مستدرک الوسائل، ج10، ص321].

امام حسین(ع)نواحی قبرش را از اهل نینوا و غاضریه به شصت هزار درهم خرید و وقف کرد برای زوارش که از آنها تا سه روز پذیرایی شود.

..................................................................................................................................

اوقاف دیگر اهل بیت علیهم السلام

 

1. هفت باغ حضرت زهرا (س)

از حضرت زهرا(س)و امام موسی بن جعفر(ع)نیز موقوفاتی نقل گشته است.[سفینه، 677].

حضرت زهرا(س)برای هفت باغی که داشت وقف نامه نوشت به دست امیر المومنین (ع) که مقداد و زبیر هم شاهد بودند که تولیت آنها اول به دست علی(ع)بعد امام حسن(ع)و بعد امام حسین(ع)و فرزند بعد از فرزند.... واین باغها ظاهرا همان هایی بود که پیامبر(ص)به او بخشیده بود.[مستدرک الوسائل، ج14، ص51].

2. امام حسن عسگری (ع) اوقافی در قم : احمد بن اسحاق اشعری از طرف امام حسن عسگری(ع):

3. امام موسی بن جعفر(ع)

از حضرت زهرا(س)و امام موسی بن جعفر(ع)نیز موقوفاتی نقل گشته است.[سفینه، 677].

..................................................................................................................................

وقف نامه های امام علی (ع)

 

1. خانه ای در بنی زریق

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ هَذَا مَا تَصَدَّقَ بِهِ عَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ وَ هُوَ حَی سَوِی تَصَدَّقَ بِدَارِهِ الَّتِی فِی بَنِی زُرَیقٍ صَدَقَةً لَا تُبَاعُ وَ لَا تُوهَبُ وَ لَا تُورَثُ حَتَّی یرِثَهَا اللَّهُ الَّذِی یرِثُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ وَ أَسْکنَ هَذِهِ الصَّدَقَةَ خَالَاتِهِ مَا عِشْنَ وَ عَاشَ عَقِیبُهُنَّ فَإِذَا انْقَرَضُوا فَهِی لِذَوِی الْحَاجَةِ مِنَ الْمُسْلِمِینَ شَهِدَ اللَّهُ[من لایحضره الفقیه، ج4، ص248].

2. چشمه بنی نیزر در جای دیگر برای یکی از موارد وقف حضرت دارد:

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ هَذَا مَا تَصَدَّقَ بِهِ عَبْدُ اللَّهِ عَلِی أَمِیرُ الْمُومِنِینَ تَصَدَّقَ بِالضَّیعَتَینِ الْمَعْرُوفَتَینِ بِعَینِ أَبِی نَیزَرَ وَ الْبَغُیبِغَةِ عَلَی فُقَرَاءِ أَهْلِ الْمَدِینَةِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ لِیقِی اللَّهُ بِهِمَا وَجْهَهُ حَرَّ النَّارِ یوْمَ الْقِیامَةِ لَا تُبَاعَا وَ لَا تُوهَبَا حَتَّی یرِثَهُمَا اللَّهُ وَ هُوَ خَیرُ الْوَارِثِینَ إِلَّا أَنْ یحْتَاجَ إِلَیهِمَا الْحَسَنُ وَ الْحُسَینُ فَهُمَا طِلْقٌ لَهُمَا وَ لَیسَ لِأَحَدٍ غَیرِهِمَا[مستدرک الوسائل، ج14، ص62].

..................................................................................................................................

آمار اوقاف بانوان

 

1. شصت و یک وقف نامه در اداره کل اصفهان

نزدیک به شصت و یک وقف نامه از وقف نامه های موجود در اداره کل اصفهان متعلق به بانوان می باشد.[میراث جاویدان، شماره 19و2، ص98]

(البته این مسئله نشان می دهد که بانوان از لحاظ اقتصادی دارای آزادی عمل بوده اند).

2. 4000 موقوفه از بانوان

4000 موقوفه شامل 25000 رقبه از بانوان به ثبت رسیده.[میراث جاویدان، ج10، ص4].

لِلرِّجالِ نَصِیبٌ مِمَّا اکتَسَبُوا وَ لِلنِّساءِ نَصِیبٌ مِمَّا اکتَسَبْنَ[نساء/32].

براى مردان از آنچه [به اختیار] کسب کرده‏اند بهره‏اى است و براى زنان [نیز] از آنچه [به اختیار] کسب کرده‏اند بهره‏اى است

..................................................................................................................................

احکام وقف

 

1. ممنوعیت تبدیل

فَمَنْ بَدَّلَهُ بَعْدَ ما سَمِعَهُ فَإِنَّما إِثْمُهُ عَلَی الَّذِینَ یبَدِّلُونَهُ إِنَّ اللّهَ سَمِیعٌ عَلِیمٌ[بقره/181].

پس هر کس آن [وصیت] را بعد از شنیدنش تغییر دهد گناهش تنها بر [گردن] کسانى است که آن را تغییر مى‏دهند آرى خدا شنواى داناست

2. ممنوعیت تغییر وازاله

در تحریر امام، ج2، ص56:لا یجوز تغییر الوقف و ابطال رسمه وازالة عنوانه و لو الی عنوان آخر کجعل الدار خانا او دکانا او بالعکس نعم لو کان الوقف وقف منفعة بعنوانه الفعلی مسلوب المنفعة او قلیلها فی الغایة لایبعد جواز تبدیله الی عنوان اخر ذی منفعه کما اذا صار النسیان من جهة انقطاع الماء عنه لم ینتفع به بخلاف ما اذا جعل دارا او خانا.

3. ممنوعیت وقف زن بدون اجازه شوهر : زن بدون اجازه شوهر چیزی وقف نکند.

4. عدم خروج از وقف با تخریب ملک : ملک با خراب شدن از وقف خارج نمی شود.

5. ممنوعیت استفاده وقف خاص برای جای دیگر

چیزی که وقف خاص است برای کار دیگر و مکان دیگر استفاده نشود.

6. جواز وقف سهام کارخانه ها : سهام کارخانه ها را می توان وقف کرد.

..................................................................................................................................

اسلوب ها و اولویت ها در وقف

 

1. توجه به اولویت ها

قُلْ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ خَیرٍ فَلِلْوالِدَینِ وَ الأَْقْرَبِینَ وَ الْیتامی وَ الْمَساکینِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ[بقره/215].

 بگو هر مالى انفاق کنید به پدر و مادر و نزدیکان و یتیمان و مسکینان و به در راه‏مانده تعلق دارد و هر گونه نیکى کنید البته خدا به آن داناست

2. مهر وحکاکی بر وقف : نقش محراب بر فرش مسجد. سلام بر حسین بالا سر آب انبار.

3. منع از تغییر نام وعنوان : نام ها و عنوان هارا تغییر ندهیم

4. پاکسازی از خرافات : باید موقوفا ت را از خرافات پاک سازی کرد.

5. منع از محدودیت راه ها در وقف : در وقف راه ها را محدود نکینم تا در آینده بتوان تغییراتی داد.

6. حفظ هدف واقف : هدف واقف فدای اهداف دیگران نشود.

مثلا درب مسجدی که برای نماز است می بندد و فقط برای توریستها باز می کند.!!!!!

7. طرح بحث در کتب دانشگاهی : بحث وقف درکتب دانشگاه و مدارس مطرح شود.

8. منع از سهل انگاری در اجاره موقوفه

در اجاره موقوفات سهل انگاری نشود و ارزان به کسی اجاره ندهند.

9. قصد قربت در اموال موقوفه : در اموال موقوفه قصد قربت شود.

10. وقف بهترین ها : بهترین ها را وقف کنید.لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتّی تُنْفِقُوا مِمّا تُحِبُّونَ[آل عمران/92]. هرگز به نیکوکارى نخواهید رسید تا از آنچه دوست دارید انفاق کنید و از هر چه انفاق کنید قطعا خدا بدان داناست

در آیه 267 بقره می خوانیم:

لا تَیمَّمُوا الْخَبِیثَ مِنْهُ تُنْفِقُونَ وَ لَسْتُمْ بِ آخِذِیهِ إِلاّ أَنْ تُغْمِضُوا فِیهِ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللّهَ غَنِی حَمِیدٌ[بقره/267]. در پى ناپاک آن نروید که (از آن‏) انفاق نمایید، در حالى که آن را (اگر به خودتان مى‏دادند) جز با چشم‏پوشى (و بى‏میلى‏) نسبت به آن‏، نمى‏گرفتید، و بدانید که خداوند، بى‏نیازِ ستوده (صفات‏) است‏

11. رعایت اعتدال در وقف : در وقف باید اعتدال رعایت شود.

وَ لا تَجْعَلْ یدَک مَغْلُولَةً إِلی عُنُقِک وَ لا تَبْسُطْها کلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُوماً مَحْسُوراً[اسراء/29].

 و دستت را به گردنت زنجیر مکن و بسیار [هم] گشاده‏دستى منما تا ملامت‏شده و حسرت‏زده بر جاى مانى

وَ الَّذِینَ إِذا أَنْفَقُوا لَمْ یسْرِفُوا وَ لَمْ یقْتُرُوا وَ کانَ بَینَ ذلِک قَواماً[فرقان/67].

و کسانى‏اند که چون انفاق کنند نه ولخرجى مى‏کنند و نه تنگ مى‏گیرند و میان این دو [روش] حد وسط را برمى‏گزینند

12. لزوم اخلاص در وقف : در وقف اخلاص لازم است تا بالا رود.

إِلَیهِ یصْعَدُ الْکلِمُ الطَّیبُ[فاطر/10].

13. سعه صدر در وقف

در وقف سعه صدر داشته باشیم. وقف بر بشریت حتی کافر مادامی که حربی نباشد، زیرا نیکی به آنان نیز خوب است:لا ینْهاکمُ اللّهُ عَنِ الَّذِینَ لَمْ یقاتِلُوکمْ فِی الدِّینِ وَ لَمْ یخْرِجُوکمْ مِنْ دِیارِکمْ أَنْ تَبَرُّوهُمْ وَ تُقْسِطُوا إِلَیهِمْ إِنَّ اللّهَ یحِبُّ الْمُقْسِطِینَ[ممتحنه/8].

 اما] خدا شما را از کسانى که در [کار] دین با شما نجنگیده و شما را از دیارتان بیرون نکرده‏اند باز نمى‏دارد که با آنان نیکى کنید و با ایشان عدالت ورزید زیرا خدا دادگران را دوست مى‏دارد

14. وقف گروهی : اگر تنهایی نمی توانند، گروهی وقف کنند.

15. پرداخت به موقع حق وقف : حق وقف را به موقع بپردازید.

16. مراعات اقلیت ها ومعذورین : مراعات اقلیت ها و افرادی که عذر دارند بشود.

..................................................................................................................................

..................................................................................................................................

تهیه کننده : یعقوب ایزدپناه