با کودک خود چگونه رفتار کنیم

به نام خدا

 

با کودکان خود چگونه رفتار کنیم

تمجید

تمجید به معنای تعریف کردن از رفتارهای مثبت کودک در صورتی که او را به ادامه دادن آن رفتار تشویق نماید. اما همیشه درنتیجه تمجید این اتفاق نمی افتد:

- مادر مریم (۶ساله)همیشه از رفتاراودرجمع راضی بود .یک روز که همراه برادر کوچک مریم در سالن فرودگاه منتظرپروازهواپیما بودند چند خانم درکنار آنها نشستند و با دیدن رفتار مودبانه مریم شروع به تمجید از وی کردند،بعد از چند دقیقه،دیگر از آن رفتار خوب خبری نبود ومادربا تعجب سعی می کرد که جلوی شیطنتهای مریم را بگیرد. مریم چند روز بعد دلیل شیطنتهای خود را این طور بیان کرد :که وقتی آرام نشسته بودم سعی می کردم که چطور می توانم تو (مادر) را راضی کنم که برادرکوچکم را به مسافرت نبریم تا من بتوانم به راحتی در طول مسافرت بدون مزاحمت باتو (مادر) به بازی و تفریح بپردازم وقتی شنیدم که آن چند خانم از من تعریف می کنند احساس گناه می کردم و دوست داشتم هر طور که هست نشان بدهم که لیاقت چنین ستایشی را ندارم.

گاه کودکان آرزوهای مخربی در سر می پرورانند. وقتی پدر ومادر به کودک خود می گویند: «تو بچه واقعاًخوبی هستی » اوممکن است نتواند چنین چیزی را قبول کند،زیرا که عقیده او نسبت به خودش کاملاً متفاوت است. از دیدگاه او وی نمی تواندخوب باشد زیرا چند دقیقه قبل آرزو کرده که برادرش روزهای تعطیل در بیمارستان بستری باشد تا او بتواند به تنهایی با اسباب بازیها بازی کند. در حقیقت ، هرچه بیشتر از او تعریف شود ، او بیشتر کارهای نا شایسته خواهد کردتا «شخصیت واقعی» خود را نشان دهد.بسیاری از والدین شکایت دارند که پس از تعریف کردن از کودکانشان یک مرتبه حرکات وحشیانه ای از آنها سرمی زند مثل اینکه می خواهند ثابت کنند که آنها اشتباه می کنند با این وصف باید نتیجه بگیریم که تعریف وتمجید کردن از کودک اشتباه است ونباید مورد استفاده قرار بگیرد ؟
به هیچ وجه این طور نیست،بلکه آنچه مورد نظر است که تعریف وتمجید نیز مانند دارونباید با بی مبالاتی مورداستفاده قرارگیردوهمانطورکه قوانین واصولی درمصرف داروهاوجود دارد،

قواعدی نیز در بکارگیری تمجید وجود دارد:

 اصل اول: توصیف به جای ارزیابی

گاهی اوقات برخلاف آنچه والدین خواهان آن هستند ،تمجید کودک را به تردید یا تکذیب وامیدارد یاموجب ترس او می شود. وقتی والدین به کودک خودمی گویند: شال گردنی که بافتی خیلی قشنگه احتمال دارد کودک بانگاهی به بافته ناشیانه خودبه سادگی در موردصداقت والدینش دچارتردید شود .یاهنگامی که به پسر کوچکی گفته شود توواقعاً یک فوتبالیستی،کودک به سرعت خود رابادیگران مقایسه کرده تمجید والدین را رد می کند .

گاهی هم تمجیدنسنجیده موجب احساس گناه در کودک می شود وقتی به کودکی که نقاشی زیبایی کشیده گفته می شود :این نقاشی واقعاً قشنگه کودک احساس ترس ونگرانی می کند از اینکه دوباره قادر نباشد آن کار را تکرار کند. به همین دلیل است که هر چه با لاف و گزاف بیشتری از کودکان تعریف شود نتیجه مطلوب کمتری به دست می آید.کلمات ارزیابی کننده مانند خوب ،زیبا،فوق العاده و....احتمالاًبیشتر کودکان را ناراحت می کند تا خوشحال تمجید وقتی مثمر ثمراست که بزرگتر آنچه را که می بیند یا احساس می کند با قدردانی توصیف کند به این ترتیب علاوه بر اینکه کودک خود نیز قادر به تحسین خود است می فهمد که چه کاری از دید والدین رفتار مثبت و قابل تحسین تلقی می شود درنتیجه دوباره آن را تکرار می کند. در واقع تحسین دارای دو جنبه است:سخنان والدین و برداشت کودک.
سخنان والدین باید گویای این مطلب باشد که آنها کار ، کوشش،موفقیت،کمک، ملاحظه یا خلاقیت کودک را تحسین کرده و ارج می نهند.جملات باید طوری طراحی شوند که بچه نتیجه ای واقعی از شخصیت خود بگیرد. الفاظ والدین باید مانند تابلویی باشد که کودک چاره ای جز اینکه بر روی آن تصویری مثبت از خود ترسیم کند نداشته باشد. مثالهای زیر نشان دهنده این مطلب هستند:

الف)تحسین مفید:از اینکه امروز ظرفها را شستی خیلی ممنونم.

برداشت احتمالی کودک:مادرم از کمکهای من خوشحال است.

تحسین غیر مفید:تو ظرفها را از من بهتر شستی

برداشت احتمالی کودک:مامانم داره دروغ می گوید تا من خوشحال شوم.

**************

ب) احمد (چهار ساله)در مهد کودک یک نقاشی کشیده و با غرورآن را به مادرش نشان داد. در نگاه اول مادر یک صفحه پراز خطهای قرمز دید که یکدیگر را قطع می کردند. مادر تصمیم گرفت به جای گفتن «چه نقاشی قشنگی» ازروش توصیف استفاده کند. مادر : «آها ،این نقاشی توست خطهای قرمز صاف کشیدی،یک عالمه هم خطهای قرمز که احمد خندید و به نقطه ای در نقاشی اشاره کرد: اینجا هم سیاه کردم. مادر :آره اینجا هم آبی کردی من از این رنگ آبی که اینجا زدی خوشم اومده.
احمد بازهم خندید و باغرور نقاشی را از مادر گرفت وگفت : حالا هم می خواهم یه خونه بکشم.

**************

ج)تحسین مفید: از اینکه به من گفتی اشتباهی پول اضافه به تو دادم،خوشحال شدم.
برداشت احتمالی کودک:من بچه راستگویی هستم.

تحسین غیر مفید:آفرین بچه خوب.

برداشت احتمالی کودک: من آنقدر هم خوب نیستم چون خیلی دلم می خواست آن پول را برای خودم نگه دارم.

اصل دوم :استفاده از یک کلمه

راه دیگری برای تمجید وستایش کودک وجود دارد که آن هم از توصیف بهره می برد.می توانیم با استفاده از توصیف های یکی دو کلمه ای برای تمجید استفاده کنیم . در این مورد نکته اصلی این است که واژه ای پیدا کنیم تا به کودک در مورد خودش چیزی بگو ید که احتمالاً از قبل نمی دانسته است. تصویری مثبت و فوری از خودش.

الف)مادر (خطاب به دختر جوان):تو تنها یک قاچ کوچک از کیک خوردی با اینکه از این کیک خیلی دوست داشتی.این واقعاً اراده می خواهد.

ب)مادر (خطاب به فرزندش) : تو الان یک ساعته داری تلاش می کنی این چند تا لغت را حفظ کنی من به این می گم استقامت.

ج)پدر (خطاب به پسرش):تو در مورد کار بدی که کردی به آقای ناظم توضیح دادی و اجازه ندادی به جای تو کس دیگر تنبیه شود،من به این می گویم جوانمردی.

در تمام این موارد والدین اول از روش تمجید توصیفی استفاده می کنند و با یک کلمه نظر مثبت خود را نسبت به کودک خلاصه می کنند. کودکان از توصیفات کوچک روزمره می آموزند که نیرویشان چقدر است و چه ویژگیها و توانایی هایی دارند. همه این احساسات و افکار مثبت به خزانه عاطفی خود سرازیر می شود و ممکن نیست به سادگی از بین برود.

اصل سوم : حذف اشاره به شکست های گذ شته

گاهی اوقات والدینی که با رفتار ناهنجاری از سوی کودک روبرو بوده اند بعد از اصلاح رفتار کودک در حین تمجید به صورت نا خود آگاه ،شروع به گله کردن از وی می کنند.

مادر (خطاب به کودک چهار ساله که هر روز برای رفتن به مهد گریه کرده است):دیدی چه خوب بود؟ دیدی چه خوبه که صبحها گریه نکنی؟ چرا مامان رو اذیت می کردی؟

چنین جملاتی نه تنها تمجید نیست بلکه سرزنشی قوی است که بیشتر مایه شرمساری است.

جمله (امروز چه خوشگل شدی با خودت چه کار کردی؟)این را القا می کند که همیشه زشت بوده و برحسب اتفاق امروز زیبا شده است .

 جمله این که آدم از نگاه کردن به تو خوشش می آید احساس بهتری را بوجود می آورد

والدین باید به خاطر داشته باشند تمجید نه برای اصلاح رفتارکودک،نه برای تنبیه رفتار قبلی و نه برای سرزنش او است.تمجید نشان دادن صمیمانه احساسات مثبت یک بزرگسال جهت بیان خوشنودی وی به کودک است. همراه کردن آن با موارد ذکر شده اثرسازنده آن را خنثی می سازد.

اصل چهارم : پرهیز از افراط

نشان دادن وجد و سرور بیش ازاندازه وتحسین های افراطی ازچند طریق ممکن است مانع پیشرفت کودک شود. ایجاد خود بزرگ بینی کاذب،شک کردن به صداقت والدین ،حس بی اعتمادی اظهارات بعدی آنان واحساس اینکه توقع والدین بیش از توانایی کودک است. از عوارض تشویقهای این چنینی است. تحسین شدید مثل نور شدید آفتاب است که باعث ناراحتی چشم می شود،هر فردی در یک نور ملایم بهتر قادر به دیدن است. پدر و مادری که دایم با ذوق و شوق به کودکشان می گویند " تو یه نقاش درست و حسابی هستی باید یک نمایشگاه نقاشی بزنی " در او حس ترس از ناتوانی و اضطراب از آینده را ایجاد می کنند علاوه بر اینکه کودک فکر می کند " چه کار کرده ام که آنها این طور گول خورده اند؟ " در عین تحسین افراطی برای والدین نیز دردسر ساز است. به کار بردن تحسینی که بالاترازآن وجودنداشته باشد ،آنها راخلع سلاح می کند و هنگامی که کودک کار بسیار شایسته ای کرده است ،دیگر عبارت جدیدی برای بیان میزان رضایت خود ندارد.کاربرد اصول گفته شده به ظاهر ساده و آسان است.اما وقتی والدین در موقعیت واقعی قرار می گیرند،تمجید به راحتی بر زبانشان جاری نمی شود.

بسیاری در نکوهش سریع و در تمجید کند هستند. این نظم باید وارونه شود .

 اعتماد به نفس کودکان ارزشمندتر از آن است که نادیده انگاشته شود. تمام دنیا به آنهامیگویند :که اشتباه آنها در چیست ، ولی کسی به آنها نمی گوید که خصلتهای پسندیده آنها کدام است.
تمجید کردن،با اصول گفته شده گر چه ممکن است در آغاز دشوار باشد اما با کمی تمرین هیچ چیزی دشوار نیست.