اهمیت نماز جمعه

بسم الله الرحمن الرحیم

اهمیت  نماز جمعه

«یا ایها الذین آمنوا اذا نودى للصلوه من یوم الجمعه فاسعوا الى ذکر الله وذروا البیع ذالکم خیر لکم ان کنتم تعلمون.» اى کسانى که ایمان آورده‏اید، هرگاه شما را براى نماز روز جمعه بخوانند، به سوى ذکر خدا بشتابید و تجارت را رها کنید که این [نماز جمعه] اگر بدانید، برایتان بهتر است.

نماز جمعه ، مظهر شکوه اسلام و عظمت مسلمین و وحدت بخشِ صفوف و خنثى کننده توطئه ها و تفرقه افکنى هاست .

نماز جمعه کلاس تربیت و تهذیب، ذکر و توجه به خدا، پیوند مخلوق با خالق، آرامش‏دلهاى ناآرام، عبادت و تقوا و ایثار و معنویت است. نماز جمعه محل اجتماع خوبان‏امت، مستحکمترین سنگر دفاع از اسلام صحنه نمایش قدرت، عزت، افتخار و عظمت‏مسلمین، مایه یاس و ناامیدى کفار و منافقان، میدان دفاع از ارزشها وصف جدایى حاضران در صحنه از بى‏تفاوتان است.

نماز جمعه تحفه الهى به مردم شریف ایران، یادگار امام راحل(ره)، ثمره خون‏هزاران شهید، بویژه شهداى محراب، و دژ مستحکم نظام جمهورى اسلامى است. نمازجمعه منشا برکات فراوان خداوند بزرگ بر بندگان صالح است. پیوند معنوى باخداوند سبحان، وحدت و یکدلى، آگاهى از معارف اسلامى و رویدادهاى اجتماعى‏سیاسى، جلب همکارى براى حل مشکلات مسلمانان و ... گوشه‏اى از آثار بى‏شمار این‏فریضه مهم است. با توجه به اهمیت این فریضه، بر همگان لازم است که در راه اشاعه‏فرهنگ آن و با شکوهتر برگزار کردنش، در حد توان، گام بردارند و دین خود را به‏آن ادا نمایند.

نخستین نماز جمعه در اسلام

در بعضى از روایات اسلامى آمده است که مسلمانان‏مدینه، پیش از هجرت با یکدیگر صحبت کردند و گفتند: یهود در یک روز هفته اجتماع‏مى‏کنند (روز شنبه) و نصارا نیز روزى براى اجتماع دارند (یکشنبه) . خوب است مانیز روزى قرار دهیم، در آن روز جمع شویم، ذکر خدا گوییم و شکرش را به جاى‏آوریم. آنها روز قبل از شنبه را، که در آن زمان «یوم العروبه‏» نامیده مى‏شد،برگزیدند و به سراغ «اسعد بن زراره‏»، که یکى از بزرگان مدینه بود، رفتند. اونماز را، به صورت جماعت، با آنها به جاى آورد و آنان را اندرز داد و آن روز،روز جمعه نامیده شد; زیرا اجتماع مسلمین بود. اسعد دستور داد گوسفندى ذبح کردند و نهار و شام از همان یک گوسفند بود; چراکه تعداد مسلمانان بسیار کم بود ... این نخستین جمعه‏اى بود که در اسلام گرامى داشته شد.

اولین نماز جمعه پیامبر(ص)

رسول خدا(ص) ظهر دوشنبه دوازدهم ربیع‏الاول به مدینه‏وارد شد. چهار روز در «قبا» ماند و مسجد قبا را بنیان نهاد.

سپس روز جمعه به سوى مدینه حرکت کرد. فاصله قبا تا مدینه بسیار کم بود وامروز قبا یکى از محله‏هاى مدینه شمرده مى‏شود. پیامبر هنگام نماز جمعه به محله‏«بنى سالم‏» رسید، مراسم نماز جمعه را در آنجا بر پا داشت و بدین ترتیب اولین‏خطبه حضرت در مدینه تحقق یافت.

نماز جمعه در ایران

این سنت اسلامى قبل از انقلاب اسلامى در دوره صفویان، که‏نخستین حکومت مستقل و منظم شیعى است، از بیشترین رونق ظاهرى برخوردار بود و دوعامل در رونق آن نقش داشت:

1- انتقاد کشور عثمانى : در سراسر کشور عثمانى نماز جمعه اقامه مى‏شد. آنهاحکومت مستقل شیعى صفویان را مورد انتقاد قرار مى‏دادند که چرا نماز جمعه درایران اقامه نمى‏شود.

2- توجه جدى فقیه بزرگ مرحوم محقق کرکى به نماز جمعه : این دو عامل باعث‏شد که نماز جمعه در دوره صفویان رونق پیدا کند. شاهان صفوى خود اقدام به نصب امام جمعه مى‏کردند. در همین دوره نهضت‏رساله‏نویسى درباره نماز جمعه آغاز شد و محقق کرکى، در دهه سوم قرن دهم هجرى‏اولین رساله را نگاشت. پس از صفویان، نماز جمعه اهمیت‏خود را از دست داد و این روند ادامه داشت تااینکه در دوره پهلوى نه تنها نماز جمعه به فراموشى سپرده شد، بلکه با آن به‏مخالفت‏برخاستند. با ظهور انقلاب اسلامى این سنت دیرپاى محمدى احیا و جایگاه‏ویژه خود را پیدا کرد. اولین نماز جمعه به امامت آیه‏الله طالقانى درمردادماه 1358 در تهران‏اقامه شد.

اهمیت و آثار نماز جمعه

1- نماز در روز جمعه پاداش مضاعف دارد:   پیامبر اکرم(ص) فرمود: دو رکعت نماز در روز جمعه بهتر از هزار رکعت در غیرجمعه است و یک ذکر و تسبیح در جمعه بهتر از هزار تسبیح در غیر آن است.

2- نماز جمعه کفاره گناهان دیگر روزهاى هفته است:   ابى‏مالک اشعرى نقل مى‏کند که پیامبر(ص) فرمود: نماز جمعه کفاره گناهان میان‏این جمعه و جمعه قبل و سه روز پیش از آن است; زیرا خداوند فرمود: هر کس کارخیرى انجام دهد پاداشش ده برابر خواهد بود; و نمازهاى پنجگانه کفاره گناهانى‏است که در فاصله میان آنها انجام مى‏گیرد، چرا که خداوند فرموده است: کارهاى‏نیک گناهان را از میان مى‏برد.

3- یک قدم به سوى نماز جمعه برابر با عمل بیست‏سال و پاداش یک نماز جمعه‏برابر با پاداش دویست‏سال عبادت است:

پیامبر اکرم(ص) فرمود: نماز جمعه تا نماز جمعه دیگر و نمازهاى پنجگانه، کفاره‏گناهان میان جمعه‏هاست تا وقتى که شخص از  گناهان کبیره دورى کند.

غسل روز جمعه کفاره گناه است و هر گامى که به سوى نماز جمعه برداشته مى‏شود،با عمل بیست‏سال برابر است و چون مومن از نماز جمعه فارغ شود، به پاداش عبادت‏دویست‏سال دست مى‏یابد.

4- فرشتگان براى نمازگزاران جمعه طلب آمرزش مى‏کنند:

پیامبر اکرم(ص) فرمود: وقتى شب معراج مرا به آسمان بردند، زیر عرش خداوندهفتاد هزار شهر دیدم که هر شهرى همانند دنیاى شما بود و فرشتگانى دیدم که‏بالهایشان را گسترده، خدا را تسبیح و تهلیل مى‏کردند و مى‏گفتند خدایا، کسانى راکه در نماز جمعه حاضر مى‏شوند بیامرز; خدایا، کسانى را که روز جمعه غسل مى‏کنند،رحمت کن.

5- فرشتگان براى نمازگزاران جمعه ثواب و عبادت هدیه مى‏کنند:

ابن عباس مى‏گوید: هنگامى که روز جمعه فرا مى‏رسد، خداى تعالى امر مى‏فرماید تامنبرى در بیت المعمور برپا شود; فرشتگان اطراف آن گرد مى‏آیند، جبرئیل اذان‏مى‏گوید، میکائیل امامت مى‏کند و ملائکه پشت‏سرش نماز مى‏گزارند. چون از نماز فارغ‏مى‏شوند، جبرئیل مى‏گوید: خداوندا، ثواب این اذان را به امت محمد(ص) هدیه کردم.

میکائیل مى‏گوید: ثواب این امامت جمعه را به امامان امت محمد(ص) بخشیدم.

فرشتگان مى‏گویند: ثواب این نماز را به نمازگزاران امت محمد(ص) بخشیدیم.

خداى تعالى مى‏گوید: شما بر بندگانم جود و کرم کردید و من به جود و کرم‏سزاوارترم، شما را گواه مى‏گیرم که گناهان امت محمد(ص) را بخشیدم. آنگاه‏فرشتگان تا جمعه دیگر، پراکنده مى‏شوند.

6- نماز جمعه حج تهیدستان است:

امام صادق(ع) فرمود: مرد بادیه نشینى به نام قلیب خدمت پیامبر(ص) رسید و عرض‏کرد: اى پیامبر خدا، من چندین بار آماده حج‏شدم; ولى امکانات انجام آن برایم‏فراهم نگشت. حضرت در جواب فرمود قلیب، بر تو باد به نماز جمعه. به درستى که حج‏مستمندان است.

7- ائمه(علیهم السلام ) اصحاب و شیعیان را به شرکت در نماز جمعه تشویق‏مى‏کردند:

زراره، یار نزدیک امام صادق(ع) مى‏گوید: امام صادق(ع) ما را آنقدر به نمازجمعه تشویق کرد که پنداشتم منظورش این است که خدمت ایشان برسیم [و نماز جمعه‏را به امامت وى برپا داریم] برداشت‏خودم را به حضرت عرض کردم، فرمود: نه، همانا مقصودم نمازى بود که خودتان دارید.

8- اصحاب پیامبر(ص) از روز پنجشنبه خود را براى نماز جمعه آماده مى‏کردند:

امام باقر(ع) فرمود: به خدا سوگند، به من خبر رسیده است که اصحاب پیامبر(ص) از روز پنجشنبه براى انجام اعمال و مراسم جمعه آماده مى‏شدند; چرا که جمعه براى‏مسلمانان کوتاه و مغتنم است.

امام صادق(ع) از رسول خدا(ص) روایت کرد که فرمود: چگونه خواهید بود هنگامى که‏فردى از شما پنجشنبه شب براى مراسم جمعه آماده شود؟ چنانکه قوم یهود جمعه شب‏خویش را براى مراسم مذهبى شنبه مهیا مى‏کردند.

9- نماز جمعه ثواب حج و عمره را دارد:

رسول خدا(ص) مى‏فرماید: مسلمان روز جمعه (مانند حجاج بیت الله) محرم به شمارمى‏آید. اگر نماز جمعه را بگزارد، محل خواهد شد; چنانچه پس از نماز جمعه بنشیندتا نماز عصر بخواند به منزله کسى خواهد بود که حج و عمره انجام داده است.

10- نماز جمعه موجب خلاصى از آتش جهنم است:

قال الصادق(ع): ما من قدم سعت الى الجمعه الا حرم الله جسدها على النار.» کسى‏که به سوى نماز جمعه قدمى بردارد، خداوند بدنش را بر آتش حرام مى‏کند.

11- نماز جمعه معیار تقرب به خداوند است:

قال رسول الله(ص): ان الناس یجلسون من الله تعالى یوم القیامه على قدر رواحهم‏الى الجمعات الاول ثم الثانى ثم الثالث ثم الرابع.» رسول خدا(ص) فرمود: نزدیکى‏مردم به خداوند در روز قیامت‏به اندازه رفتن آنها به نمازهاى جمعه است. گروه‏اول، دوم، سوم و چهارم; به اندازه شرکتشان در نماز جمعه طبقه‏بندى مى‏شوند.

12- اگر مردم فضیلت نماز جمعه را بدانند بر سر ثواب آن به منازعه برمى‏خیزند:

پیامبر اکرم(ص) فرمود: سه چیز است که اگر امتم فضیلت و ثوابش را بدانند بر سرکسب ثواب آن به منازعه برخاسته، به قرعه‏کشى مى‏پردازند: اذان، رفتن به سوى نمازجمعه و صف اول جماعت.

13- نمازگزاران جمعه اهل بهشت هستند:

قال رسول الله(ص): الا اخبرکم باهل الجنه؟ من لایشغله عن الجمعه حر شدید و لابردشدید و لا ردغ.

پیامبر(ص) فرمود: شما را از اهل بهشت آگاه نسازم؟ اهل بهشت کسى است که گرما وسرماى شدید و گل او را از شرکت در نماز جمعه باز نمى‏دارد.

14- نماز جمعه تنها نمازى است که باید به وسیله امام معصوم(ع) یا نایب او ویا کسانى که از طرف نایبش منصوب مى‏شوند، اقامه شود:

امام سجاد(ع) از پدر بزرگوارش روایت کرد که حضرت على(ع) فرمود:

قضاوت و اجراى حدود و اقامه نماز جمعه جز با وجود امام و اجازه او صحیح نیست.

15- على(ع) به خاطر نماز جمعه زندانیان را با ضمانت آزاد مى‏کرد:

امام صادق(ع) از پدر بزرگوارش چنین نقل مى‏کند: روش على(ع) چنان بود، کسانى راکه به سبب بدهکارى و یا تهمت زندانى بودند، براى شرکت در نماز جمعه از زندان‏آزاد مى‏ساخت. آنها در نماز حاضر مى‏شدند و اولیایشان ضامن مى‏شدند که آنان را به‏زندان بازگردانند.

16- سزاوار است کارفرما در روز جمعه کارگر را جهت‏شرکت در نماز جمعه رها کند:

رسول خدا(ص) فرمود: هر کس کارگرى را اجیر کند و او را از نماز جمعه باز دارد،مرتکب گناه شده است و چنانچه بازش ندارد، در ثواب نماز جمعه او شریک خواهدبود.

17- نماز جمعه مایه تکریم و بشارت مومنان و توبیخ منافقان است:

امام صادق(ع) فرمود: خداوند مومنان را به وسیله نماز جمعه گرامى داشت و رسول‏خدا(ص) آن را به عنوان بشارت مومنان و توبیخ منافقان، سنت قرار داد; ترک آن‏شایسته نیست و هر کس به عمد آن را ترک کند، نمازش پذیرفته نیست.

18- یک سوره از قرآن به نماز جمعه اختصاص داده شده است:

خداوند متعال در قرآن مى‏فرماید:

«یا ایها الذین آمنوا اذا نودى للصلوه من یوم الجمعه فاسعوا الى ذکر الله وذروا البیع ذالکم خیر لکم ان کنتم تعلمون.» اى کسانى که ایمان آورده‏اید، هرگاه شما را براى نماز روز جمعه بخوانند، به سوى ذکر خدا بشتابید و تجارت رارها کنید که این [نماز جمعه] اگر بدانید، برایتان بهتر است.

امام باقر(ع) در تفسیر «فاسعوا الى ذکر الله‏» فرمود: اسعوا به معناى اعملواوعجلوا است; یعنى در عمل براى برگزارى نماز جمعه بشتابید، زیرا روز جمعه زمانى‏محدود است. پاداش اعمال متناسب با کوتاهى این روز در نظر گرفته شده است و عمل‏نیک و بد ثواب و کیفرش مضاعف خواهد بود ...

بى‏اعتنایى به نماز جمعه و عواقب آن

1- خداوند بر قلب ترک کننده نماز جمعه‏مهر مى‏زند:

قال رسول الله(ص): «من ترک ثلاث جمع تهاونا بها طبع الله على قلبه.» رسول‏خدا(ص) فرمود: هر کس سه نماز جمعه را به دلیل سبک شمردن و اهمیت ندادن به آن،ترک کند، خداوند بر قلبش مهر مى‏زند.

2- ترک کننده نماز جمعه از منافقان به شمار مى‏آید:

قال رسول الله(ص): «من ترک ثلاث جمعات من غیر عذر کتب من المنافقین.» رسول‏خدا(ص) فرمود: هر کس بدون عذر سه نماز جمعه را ترک کند، از منافقان شمرده‏مى‏شود.

3- ترک کننده نماز جمعه از غافلان به شمار مى‏آید:

رسول خدا(ص) فرمود: گروههایى که در نماز جمعه حاضر نمى‏شوند باید از کار دست‏بکشند وگرنه خداوند بر دلهایشان مهر خواهد زد و از آن پس از غافلان شمرده‏مى‏شوند.

4- بجاست که به خاطر ترک نماز جمعه کفاره دهد:

پیامبر گرامى(ص) فرمود: کسى که سه نماز جمعه را بدون عذر از دست دهد، بایدحتما یک درهم، یک صاع یا نصف صاع گندم صدقه دهد.

5- ترک نماز جمعه خشم الهى را به دنبال دارد:

عن النبى(ص): لایزال العبد متهاونا بالجمعه حتى یغضب الله علیه.

پیامبر(ص) فرمود: بنده‏اى که پیوسته نماز جمعه را سبک شمارد، به جایى مى‏رسد که‏خداوند بر او خشم مى‏گیرد.

6- ترک نماز جمعه بى‏برکتى زندگى و بى‏سامانى آن را به دنبال دارد:

رسول خدا(ص) فرمود: خداوند نماز جمعه را بر شما در همین سال و همین ماه وهمین ساعت واجب کرد; فریضه‏اى که ثبت‏شده است: هر کس در حال حیات و پس از مرگ‏تا روز قیامت آن را، از روى انکار و سبک شمردن، ترک کند، خداوند هرگز کار اورا سامان نمى‏دهد و مبارک نمى‏کند. آگاه باشید چنین شخصى از نماز، حج، صدقه وبرکت‏بى‏بهره است; مگر آنکه توبه کند.

اگر توبه کند، توبه‏اش را مى‏پذیرد و با رحمت‏به او مى‏نگرد.

7- کسى که عمدا نماز جمعه را ترک کند نمازش پذیرفته نمى‏شود:

امام صادق(ع) فرمود: «... فمن ترکها متعمدا فلاصلوه له.» هر کس نماز جمعه رابه عمد ترک کند، نمازش پذیرفته نمى‏شود.

8- مخالفت‏با نماز جمعه هلاکت و نابودى در پى دارد:

على(ع) فرمود: سه چیز است که اگر درباره آن با رهبرانتان به مخالفت‏برخیزید،نابود مى‏شوید: نماز جمعه، جهاد با دشمن و مناسک حج.

9- پیامبر اکرم(ص) ترک کنندگان نماز جمعه را تهدید کرده است:

پیامبر اکرم(ص) فرمود: تحقیقا مصمم بودم دستور دهم مردى امامت نماز جمعه راعهده‏دار شود و سپس خانه‏هاى مردانى که در آن شرکت نمى‏کنند، آتش زنم.

مقدمات نماز جمعه

در روایات اهل‏بیت(علیهم السلام ) براى نماز جمعه مقدماتى ذکرشده است که مسلمان با انجام دادن آنها پاداش نماز جمعه کامل را دریافت مى‏کند;و آن عبارت است از:

1- غسل جمعه کند.

2- ناخنها و شاربهاى خود را کوتاه و ریش خود را شانه کند.

3- عطر استعمال کند و خود را بیاراید.

4- بهترین و پاکیزه‏ترین لباسهاى خود را بپوشد.

5- مسواک بزند.

6- وضوى نیکو و کامل بگیرد.

7- در بین راه موجب آزار و اذیت کسى نشود.

بعضى از روایاتى که این مقدمات را سفارش مى‏کند، چنین است:

1- انس بن مالک از پیامبر اکرم(ص) نقل مى‏کند که فرمود: هر کس ناخنها و شارب‏خود را روز جمعه بگیرد و مسواک زند و چون آهنگ نماز کند بر سرش به نیت غسل‏آب بریزد، هفتاد هزار فرشته او را همراهى مى‏کنند و تمام آنها برایش استغفارکرده، شفاعتش مى‏کنند.

2- هشام بن حکم از امام صادق(ع) نقل مى‏کند که فرمود: باید هر یک از شما روزجمعه خود را بیاراید، غسل کند، عطر بزند، ریش خود را شانه کند، پاکیزه‏ترین‏جامه‏هاى خود را بپوشد و براى نماز جمعه آماده شود.

3- ابن عباس از پیامبر اکرم(ص) نقل مى‏کند که فرمود: امروز (جمعه) روز عیداست که خداوند براى مسلمانان قرار داده است. پس هر کس به نماز جمعه مى‏رود، غسل‏کند و اگر عطر دارد، عطر بزند و بر شما باد به مسواک زدن.

4- پیامبر اکرم(ص) فرمود: هر کس روز جمعه غسل کرده، مسواک زند، از عطرى که‏دارد استعمال کند، بهترین جامه‏اش را بپوشد، به مصلاى نماز جمعه برود و هنگام‏گذشتن از صف نمازگزاران، پا بر دوش آنها نگذارد و سپس به خطبه گوش دهد، این‏عمل او کفاره گناهانى است که در فاصله میان آن جمعه تا جمعه دیگر و نیز سه روزپس از آن از وى سر زده است; زیرا خداوند تعالى مى‏فرماید: هر کس کار نیکى انجام‏دهد ده برابر پاداش دریافت مى‏کند.

حضور به موقع در نماز جمعه

نمازگزار جمعه باید توجه داشته باشد که خطبه‏هاى‏نماز جمعه بخشى از نماز است و در واقع به جاى دو رکعت از نماز ظهر است. بنابراین، کسى نماز جمعه کامل را به جاى مى‏آورد و مشمول آثار و برکات آن مى‏شودکه از ابتدا و بلکه قبل از خطبه‏ها در مصلا حاضر باشد.

1- ابوذر غفارى مى‏گوید: رسول خدا(ص) فرمود: چون روز جمعه فرا رسد، خداوندفرشتگانى که قلمهایى زرین و دفاترى از نقره دارند، مى‏فرستد. آنها مى‏آیند، بردر مساجد مى‏ایستند و نامهاى کسانى که به مسجد وارد مى‏شوند به ترتیب مى‏نویسند.

چون تعداد نمازگزاران به هفتاد مى‏رسد، مى‏گویند: تعداد اینها به اندازه هفتادنفرى است که حضرت موسى(ع) از میان امتش انتخاب کرد. سپس به میان صفها مى‏روندو از حال کسانى که در نماز حاضر نشده‏اند، مى‏پرسند و مى‏گویند: فلانى کجاست؟ درپاسخ گفته مى‏شود: او بیمار است. آنها دعا مى‏کنند و مى‏گویند: خداوندا، شفایش‏بخش تا نماز جمعه اقامه کند. [سپس سراغ غایب دیگر را مى‏گیرند و] مى‏گویند: فلانى‏کجاست؟ پاسخ داده مى‏شود که به سفر رفته. فرشتگان چنین دعا مى‏کنند:

خدایا، به سلامت‏بازگردانش که از نمازگزاران جمعه بود. [آنگاه از غایب دیگرپرسیده،] مى‏گویند: فلانى کجاست؟ پاسخ مى‏دهند: در گذشته است. فرشتگان دعامى‏کنند: خداوندا، او را بیامرز که نماز جمعه مى‏خواند.

2- ابى امامه از پیامبر(ص) روایت کرد که فرمود: روز جمعه فرشتگان فرستاده‏مى‏شوند تا بر در مساجد بایستند و نام شرکت کنندگان در نماز جمعه را به ترتیب،از فرد اول به بعد، بنویسند.

هنگامى که امام جمعه در جایگاه قرار گرفت، دفاتر ثبت نام برچیده مى‏شود.

3- ابى‏سعید از پیامبر(ص) نقل کرده، که فرمود: چون روز جمعه فرا رسد، ملائکه[کنار] در مساجد مى‏نشینند و نام هر کس که به مسجد آید، متناسب با موقعیت ومنزلتش، یادداشت مى‏کنند.

یکى ثوابش به اندازه‏اى است که گویا شترى در راه خدا داده، ثواب دیگرى به‏اندازه قربانى کردن یک گاو، ثواب فردى به اندازه هدیه کردن یک گوسفند، ثواب‏مردى به قدر انفاق یک مرغ، ثواب دیگرى برابر با دادن یک گنجشک و پاداش مرددیگر به اندازه بخشش یک تخم مرغ است. هنگامى که موذن اذان مى‏گوید و امام جمعه‏در جایگاه قرار مى‏گیرد، دفاتر ثبت نام برچیده مى‏شود.

برترى صفوف اول نماز جمعه پیامبر خدا(ص) فرمود: به نماز جمعه حاضر شوید ونزدیک امام بنشیند، زیرا فردى همواره از امام جمعه دور مى‏نشیند و در نتیجه‏هنگام رفتن به بهشت در آخر واقع مى‏شود، گرچه داخل آن مى‏شود.